نباید پنداشت که تخلف از هر تعهد بین المللی، جرم بین المللی است؛ بلکه باید گفت جرم بین المللی عملی است که مخالف حقوق بین الملل باشد. منظور از حقوق بین الملل مجموعه معاهدات، عرف، اصول و قواعد آمره بین المللی است. اما چه شخصی می تواند می تواند یک جرم بین المللی را مرتکب شود؟ عامل ارتکاب جرم بین المللی در هر حالتی یک شخص حقیقی است. شخص حقیقی می تواند عنوان یک شهروند ساده را داشته باشد و یا به عنوان کارگزار یا نماینده کشور باشد. خصوصیات شخص از قبیل جنس، سن، شغل، نژاد، مذهب، زبان، قومیت، تابعیت و … موثر در مقام نیست. پس با این تفاسیر می توان گفت افراد عادی، نظامیان، کارمندان دولت، دولتمردان و … می توانند عامل ارتکاب یک جرم بین المللی باشند. در این نوشتار ابتدا با مفهوم جرم بین المللی آشنا می شویم و سپس به بررسی انواع جرم بین المللی می پردازیم:
مفهوم جرم بین المللی:
همان طور ه گفتیم جرم بین المللی هر گونه تخلف نسبت به اصول و قواعد حقوق بین الملل است. در این نوشتار ابتدا مفهوم جرم بین الملل دولت را بررسی می کنیم و سپسس انواع جرایم بین المللی را به تفکیک مورد مطالعه قرار می دهیم:
مفهوم جرم بین المللی دولت:
مفهوم جرم بین المللی دولت ر طرح مواد راجع به مسئولیت بین المللی کشورها مصوب سال 1996 کمیسیون حقوق بین الملل مطرح شد. این قسمت تحت عنوان جنایات بین المللی مورد بررسی قرار می گیرد. به موجب ماده 19 این طرح، عملی که از نظر بین المللی خلاف بوده و ناشی از نقض یک تعهد بین المللی از سوی یک کشور باشد و آن تعهد برای حفظ منافع اساسی جامعه بین المللی حیاتی باشد تجاوز به آن جنایت بین المللی شناخته می شود. اما باید توجه داشت مسئولیت کیفری بین المللی تنها منحصر به افراد است. پس اگر شخصی به عنوان کارگزار یا نماینده یک دولت مرتکب جرم بین المللی شود، مسئولیت کیفری برای او ایجاد می شود. اما مسئولیت کیفری برای دولت ایجاد نخواهد شد. دولت مسئولیت بین المللی به همراه خواهد داشت. پس مکلف به جبران خسارت از طرق مختلف است.
پس از آشنایی با مفهوم جرم بین المللی بهتر است تا با انواع جرایم بین المللی نیز آشنا شویم:
انواع جرایم بین المللی:
انواع جرایم بین المللی در یک تقسیم بندی کلی به جنایت علیه صلح، جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی تقسیم می شوند. ابتدا به بررسی این موارد می پردازیم و سپس مجازات این اعمال را خواهیم گفت:
1- جنایت علیه صلح:
جنایات علیه صلح شامل نقض عمده و فاحش هر تعهد بین المللی است که برای حفظ صلح و امنیت اساسی است مانند ممنوعیت تجاوز. تجاوز یک جنایت بین المللی است. چرا که نقض یکی از مهمترین قواعد آمره بین المللی شناخته می شود.
2- جنایت علیه بشریت:
منظور از جنایت علیه بشریت، نقض عمده و فاحش هر تعهد بین المللی است که برای حفظ وجود انسان و تضمین حق ملت ها در تعیین آزادانه سرنوشت آنان و تضمین حفظ محیط زیست اهمیت دارد. برده داریف نسل کشی یا ژنوسید، تلعیض نژادی یا آپارتاید، آلودگی گسترده ی هوا و دریا و …
ماده 17 اساسنامه دیوان کیفری بین المللی طیف گسترده ای از اعمال را به عنوان جنایت علیه بشریت ذکر می کند: قتل، ریشه کن کردن انسان، آزار جسمانی، شکنجه، خشونت جنسی، تجاوز جنسی، بردگی انسان، دزدی دریایی، هواپیما ربایی، تروریسم، قاچاق مواد مخدر و داروهای روان گردان و …
3- جنایت جنگی:
مقصود از جنایت جنگی به عنوان یکی از بارزترین مفاهیم جرم بین المللی نقض مقررات حقوق جنگ است. در واقع، می توان گفت نقض عهدنامه های چهارگانه ژنو و پروتکل الحاقی آن جزء جنایات جنگی محسوب می شوند. اصولا جنایات جنگی علیه غیر نظامیان ارتکاب می باید. هر چند اسراء و مجروحان جنگی را نیز شامل می شود. غارت اموال خصوصی و دولتی، تخریب شهرها، حمله و بمباران شهرها، مجروح نمودن نظامیانی که سلاح خود را بر زمین گذاشتند می تواند مصداقی از جنایت جنگی و تجلی مفهوم جرم بین المللی باشد.
پس از آشنایی با مفهوم جرم بین المللی باید با شیوه مجازات و محاکمه عاملان آن آشنا شویم:
محاکمه و بازداشت عاملان جرایم بین المللی:
دیوان کیفری بین المللی صلاحیت محاکمه و مجازات برای کلیه اشخاص حقیقی زیر که مرتکب یکی از جنایات بین المللی می شوند را دارد:
1- اشخاصی که در قلمروی یکی از کشورهای عضو اساسنامه دیوان یا کشور تسلیم کننده اعلامیه پذیرش صلاحیت دیوان یا در کشتی یا در هواپیمای ثبت شده در آن کشور مرتکب یکی از جنایات بین المللی شوند.
2- اتباع یکی از کشورهای عضو اساسنامه یا کشور تسلیم کننده اعلامیه پذیرش صلاحیت دیوان که در هر نقطه از جهان مرتکب جنایت بین المللی شوند.
3- اشخاص موضوع قطعنامه شورای امنیت: زمانی که شورای امنیت موضوعی را به عنوان جنایت بین المللی تشخیص دهد و آن را به دادستان دیوان ارجاع دهد. نخستین بار این موضوع در قضیه دارفور سودان مطرح شد.
نتیجه گیری:
در این نوشتار با مفهوم جرم بین المللی آشنا شدیم. جرم بین المللی به نقض معاهده، عرف و اصول و قواعد بین المللی گفته می شود که طبق تقسیم بندی در این مقاله به جنایت علیه صلح، جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی تقسیم می شوند. در مورد هر کدام مفصلا در این نوشتار توضیح دادیم. دیوان بین المللی دادگستری یا شورای امنیت و یا دادستان دیوان مسئولیت محاکمه و بازداشت عاملین قواعد آمره بین المللی را بر عهده دارد. اصولا مجازات در نظر گرفته شده برای عاملان جرم بین المللی حبس مدت دار است که نباید از سی سال تجاوز کند.