در جامعه بین المللی قواعدی وجود دارد که تحت عنوان قواعد آمره بین المللی شناخته می شوند. قاعدع آمره بین المللی از قواعد عام الشمول جدا است. چرا که قواعد آمره بین المللی در دسته منابع حقوق بین الملل هستند. اما قواعد عام الشمول چنین وضعیتی ندارند. امکان توافق بر خلاف قاعده آمره به هیچ وجه وجود ندارد. در ادامه این نوشتار به موضوع قاعده آمره و تعریف آن و تمایز آن با قاعده عام الشمول می پردازیم:
تبیین مفهوم قواعد آمره بین المللی (jus cogens):
عهدنامه 1969 وین در زمینه حقوق معاهدات قاعده آمره بین المللی را چنین تعریف می کند:
“… از نظر عهدنامه حاضر قاعده آمره بین المللی قاعده ای است که از سوی جامعه بین المللی کشورها در کل به عنوان قاعده ای که تخلف از ان امکان پذیر نیست (تخلف ناپذیر) و تنها از طریق یک قاعده بعدی حقوق بین الملل با همان ویژگی ها قابل تغییر باشد، پذیرفته و به رسمیت شناخته شده است”.
تفاوت قاعده آمره بین المللی با تعهدات عام الشمول (erga omnes) چیست؟
کشورها در عرصه بین المللی تعهداتی در قبال یکدیگر دارندکه باید به آنها عمل کنند. به این تعهدات، تعهدات عام الشمول می گویند. البته تفکیک و تمییز قواعد آمره بین المللی از تعهدات عام الشمول کمی سخت و دشوار است و در موارد بسیاری مرزهای آن ها با یکدیگر هم پوشانی پیدا می کند.
عناصر قواعد آمره بین المللی چیست؟
به موجب تعریف عهدنامه وین در مورد قواعد آمره بین المللی موارد زیر عناصر اساسی قاعده آمره هستند:
1- قاعده آمره در زمره قواع حقوق بین الملل عام هستند.
2- واژه “در کل” در تعریف قاعده آمره بین المللی خیلی مهم است. البته باید توجه کرد که منظور از در کل همه کشورها نیستند. پذیرش قاعده آمره از سوی اکثریت کشورها به عنوان اعضای جامعه بین المللی کافی است.
3- قاعده آمره بین المللی قاعده تخلف ناپذیر است. به این معنا که تابعان حقوق بین الملل حق ندارند از این قاعده تخلف کنند.
4- اگر قرار باشد در قاعده آمره بین المللی تغییری به وجود بیاید، این تغییر تنها با وضع قاعده آمره جدید امکان پذیر است.
چه نهادی قاعده آمره را به رسمیت می شناسد؟
همان طور که گفتیم در عهدنامه وین در زمینه حقوق معاهدات قواعد آمره بین المللی به رسمیت شناخته شدند. اما نباید فراموش کرد که جامعه بین المللی خود دارای شخصیت حقوقی مستقل و جدا است. گذشته از جامعه بین المللی سازمان ملل و مجمع عمومی آن که تجلی بارز جامعه بین المللی هستند طی قطع نامه های گوناگونی که صادر کردند وجود قاعده آمره بین المللی را تصدیق کردند. البته دیوان بین المللی دادگستری نیز در این خصوص نقش ویژه ای دارد. چرا که در بسیاری از آرای خود از جمله رای اصداری در قضیه بارسلونا تراکشن به قواعد آمره بین المللی توجه کرده است.
چگونه می توان قاعده آمره در صحنه بین المللی را تغییر داد؟
از آن جایی که جامعه بین المللی با حضور تابعان خود (کشورها و سازمان های بین المللی) یک جامعه پویا است، امکان تغییر و اصلاح یک قاعده آمره بین المللی وجود دارد. اما این تغییر صرفا با وضع یک قاعده آمره جدید امکان پذیر است. اما مشکل اینجاست که در حقوق بین الملل یک قوه مقننه وجود ندارد که قاعده آمره بین المللی را وضع کند. در این صورت تکلیف چیست؟
در این جا می توان گفت، گاه رفتار کشورها می تواند در جهت و به قصد تغییر قاعده بین المللی باشد که این امر خود ناقض قاعده آمره موجود است. پس می توان گفت اصلاح قاعده آمره از طریق عرف به وجود می آید.
مصادیق قاعده آمره بین المللی چیست؟
در ادامه این نوشتار به قواعد آمره بین المللی اشاره می کنیم:
1- اصل منع تجاوز
2- اصل منع بردگی
3- اصل حسن نیت
4- اصل منع دزدی دریایی
5- اصل احترام به حاکمیت کشورها
6- اصل منع جنایات جنگی
7- اصل منع تبعیض نژادی
8- اصل دفاع مشروع
9- اصل منع کشتار جمعی
10 اصل حق ملت ها در تعیین سرنوشت خود
و …
تغییر هر کدام از قواعد آمره بین المللی از طریق رفتار (عرف) و به قصد تغییر قاعده آمره موجود امکان پذیر است.
نتیجه گیری مقاله:
قاعده آمره بین المللی یکی از منابع حقوق بین الملل است که در عهدنامه 1969 وین به آن اشاره شده است. در مقاله به انواع قاعده آمره بین المللی اشاره شد. اصولی مثل منع تجاوز، اصل احترام به حاکمیت کشورها، اصل حسن نیت، اصل منع کشتار جمعی و … از جمله مصادیق قواعد آمره بین المللی هستند. اصولا طبق تعریف کنواسیون وین این قاعده غیر قابل تغییر است. مگر از رطیق عرف و با رفتار کشور ها قاعده آمره جدید جایگزین قاعده سابق شود. همچنین همانطور که اشاره شد قاعده آمره بین المللی یک قاعده تخلف ناپذیر است. پس امکان توافق کشورها بر خلاف آن وجود ندارد. اما همانطور که گفتیم با شرایطی امکان اصلاح آن وجود دارد.
نظر شما در خصوص این نوشتار چیست؟ در قسمت دیدگاه ها نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.