همان طور که همه ما می دانیم حضانت به معنای نگهداری جسمانی از طفل و تربیت او است. طبق مقررات قانون مدنی حضانت و نگهداری طفل، حق و تکلیف ابوین است. اما سوال مهم و اساسی و موضوع اصلی این مقاله این است که آیا برای حضانت می توان مطالبه اجرت نمود؟ آیا تکلیف به نگهداری از طفل یا اطفال یک امر تبرعی و مجانی است یا می توان برای آن دستمزد مطالبه کرد؟ در این نوشتار جهات مختلف موضوع اجرت برای حضانت را بررسی می کنیم و به تمامی سوالات فوق پاسخ می دهیم:
حضانت چیست؟
حضانت به معنای نگهداری از طفل است. اما ممکن است بسیاری از اشخاص این امر را با ولایت قهری طفل اشتباه بگیرند. حضانت موضوعی است که اختصاص به پدر و مادر دارد. یعنی والدین یک طفل از بدو تولد او مکلف به نگهداری از او هستند. ولایت قهری به اداره امور مالی و حقوقی طفل اختصاص دارد و قانون این وظیفه را بر عهده پدر و جد پدری گذاشته است و قابل تفویض به مادر یا شخص دیگری نیست. البته موضوع ولایت قهری در مسئله ازدواج دختر نیز خودش را نمایان می کند. به این معنا که دختر بدون اجازه پدر یا جد پدری امکان ازدواج ندارد؛ مگر در موارد مصرح در قانون.
طبق مقررات قانونی، حضانت طفل بر عهده پدر و مادر است. توضیح آنکه پدر و مادر طفل باید در تربیت و نگهداری از او بکوشند. اما در صورتی که به هر دلیلی جدایی میان والدین یک طفل رخ دهد، حضانت طفل (اعم از دختر یا پسر) تا سن 7 سالگی با مادر است. چرا که قانون گذار احساس می کند در سنین ابتدایی زندگی طفل به مادر بیشتر از پدر محتاج است. اما بعد از سن 7 سالگی، حضانت دختر تا سن 9 سالگی و حضانت فرزند پسر تا سن 15 سالگی با پدر است و بعد از سنین 9 و 15 شخص خودش امکان تصمیم گیری دارد که با پدر زندگی کند یا مادر. هر چند ابوین می توانند خلاف موارد فوق را توافق کنند.
اما، همان طور که در صدر نوشتار اشاره کردیم، موضوع اصلی این مقاله طلب اجرت برای حضانت طفل است که در ادامه به آن می پردازیم:
اجرت برای نگهداری و حضانت طفل یا اطفال:
ماده 1168 قانون مدنی می گوید نگهداری اطفال حق و تکلیف پدر و مادر است. از ظاهر ماده چنین استنباط می شود که پدر و مادر حق مطالبه اجرت را ندارند. چرا که تکلیف به حضانت یک امر تبرعی و مجانی است. اما عده ای دیگر خلاف این نظر را دارند. به نظر عده ای دیگر نگهداری طفل منافاتی با مطالبه اجرت برای حضانت ندارد. مخصوصا در مورد مادر که او هیچ وظیفه ای نسبت به شیر دادن به فرزند نیز ندارد.
آیا شیر دادن با حضانت متفاوت است؟
عده ای بر این باورند که شیر دادن جزء وظایف زن نیست در حالیکه حضانت از جمله وظایف اوست. پس قیاس حضانت با شیر دادن قیاس مع الفارق است.
آیا مطالبه دستمزد برای امر حضانت در فقه اعتباری دارد؟
در زمینه اجرت برای حضانت میان فقهای امامیه اختلاف نظر وجود دارد. عده ای از جمله صاحب مسالک بر این باورند که حضانت و نگهداری طفل اجرت ندارد. ولی عده ای دیگر همچون صاحب جواهر بر این نظر هستند که چون عمل انسان محترم است و هر عمل محترمی اجرت دارد پس می توان برای حضانت نیز مطالبه اجرت نمود.
اما حقوق موضوعه ما چه می گوید؟
سوال اساسی اینجاست که آیا طبق قوانین ما حضانت طفل اجرت دارد؟ پاسخ به این سوال به راحتی نیست. چرا که همچون صاحب جواهر می توان قائل به این نظر بود که هر عمل محترمی دارای اجرت است. پس ابوین طفل می توانند برای حفاظت و نگهداری او مطالبه اجرت نمایند. اما به نظر می رسد مطالبه اجرت برای حضانت طفل بر خلاف مصلحت اوست. از قانون ایران نیز چنین استنباط می شود. اما اگر عمل حضانت به کسی غیر از پدر یا مادر محول شود، او می تواند مطالبه اجرت نماید. چرا که همان طور که گفتیم حضانت حق و تکلیف ابوین طفل است و شخص دیگر تکلیفی به نگهداری جسمانی از طفل ندارد. بنابراین، اگر هر شخص دیگری به جز پدر و مادر برای نگهداری طفل مطالبه اجرت کنند باید وفق مقررات قانونی اجرت به آن ها پرداخت شود.
ذکر یک مثال:
پدر و مادر طفلی را در نظر بگیرید که هیچ کدام وفق مقررات قانونی صلاحیت نگهداری از طفل را ندارند. مثلا مادر مبتلا به بیماری روانی است و پدر نیز اشتهار به فساد اخلاقی دارد. یکی از اقربای طفل نگهداری از طفل را عهده دار می شود. در این صورت او می تواند بر اساس قوانین به منظور نگهداری از طفل مطالبه اجرت نماید. دادگاه نیز با جلب نظر کارشناس اجرت برای حضانت طفل را تعیین می کند.
اما در مجموع می توان گفت پدر و مادر نمی توانند برای نگهداری جسمانی از طفل مطالبه اجرت کنند. این نظر با مصلحت طفل نیز سازگارتر است.
نتیجه گیری:
همان طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم حضانت حق و تکلیف ابوین است. حضانت همان نگهداری جسمانی از طفل و تربیت او است و نباید آن را با ولایت قهری اشتباه گرفت. ولایت قهری مختص پدر و جد پدری است و برای اداره امور مالی و حقوقی طفل به کار می رود. سوال اصلی در این مقاله این بود که آیا می توان برای حضانت مطالبه اجرت کرد؟ در فقه میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. عده ای از فقها بر این نظر هستند که هر عمل محترمی دارای اجرت است. پس برای حضانت نیز می توان مطالبه اجرت نمود. عده ای دیگر بر این نظر هستند که هیچ کدام از ابوین نمی توانند برای حضانت مطالبه اجرت کنند. نظر اخیر با مقرات ما و مصلحت طفل سازگارتر است. اما اگر شخص دیگری غیر از پدر و مادر حضانت طفل را عهده دار شود، او مستحق دریافت اجرت است.
نظر شما در خصوص نوشته “اجرت برای نگهداری و حضانت” چیست؟ نطرات خود را در قسمت دیدگاه ها به صورت کامنت درج کنید.