برای اعتبار و صحت یک معامله از منظر حقوقی، لازم است تا شرایط صحت معامله وجود داشته باشند. قانون گذار شرایط صحت معامله را در ماده 190 قانون مدنی ذکر می کند: اهلیت طرفین معامله، قصد طرفین و رضای آنها، موضوع معین مورد معامله و جهت مشروع معامله از شرایط اساسی برای صحت یک قرارداد هستند. چنانچه یکی از موارد فوق دچار خلل و اشکال باشد بنا بر حسب فقد مورد، معامله باطل یا غیر نافذ خواهد بود. در این نوشتار ابتدا به صورت اجمالی در مورد شرایط اساسی صحت معامله توضیح می دهیم و در نهایت به چند نمونه دادخواست برای ابطال معامله اشاره می کنیم:
برای اعتبار یک معامله از منظر حقوقی چه شرایطی لازم است؟
1- قصد طرفین و رضایت آنها،
2- اهلیت طرفین و اینکه محجور نباشد؛
3- موضوع معین که مورد معامله باشد؛
4- مشروعیت جهت معامله.
ببه منظور درک بهتر موضوع، با ذکر مثال شرایط اساسی صحت معامله را توضیح می دهیم:
منظور از قصد طرفین از انعقاد معامله چیست؟
قصد دقیق همان اراده ای که طرفین برای انعقاد معاله دارند. در واقع، به اراده درونی انسان ها برای انعقاد یک قرارداد در علم حقوق قصد می گوییم. چنانچه دو نفر برای انعقاد یک عقد قصد می نمایند، اراده و قصد آنها باید واقعی باشد نه صوری. از این روست که می گوییم معامله صوری به قصد فرار از دین باطل است. مثلا الف قصد می کند خانه خود را به ب بفروشد. قصد هر دو طرف برای انعقاد عقد بیع واقعی است نه صوری. در اینجا معامله صحیح و معتبر است. همچنین دو طرف عقد باید برای انعقاد آن وحدت قصد داشته باشند. یعنی قصد الف و ب برای انعقا معامله باید یکی باشد. مثلا اگر الف قصد دارد که خانه خود را بفروشد. اما ب قصد اجاره خانه را دارد. در اینجا وحدت قصد میان طرفین معامله وجود ندارد و می توان دادخواست برای ابطال معامله را طرح نمود. در ادامه این نوشتار به یک نمونه دادخواست برای ابطال معامله به جهت فقدان وجود قصد واقعی اشاره می کنیم:
رضای طرفین چه تاثیری در انعقاد یک معامله دارد؟
چنانچه طرفین معامله یا حتی یکی از آن ها از روی اکراه یا اشتباه معامله ای را منعقد کنند، این معامله اعتباری ندارد. اصولا در اکراه و اشتباه منظور از فقد اعتبار معامله، عدم نفوذ معامله است که شخصی که از روی اشتباه یا اکراه معامله می کند باید بعدا معامله را تنفیذ یا رد کند. مگر اینکه اشتباه در اوصاف اساسی مورد معامله باشد. یا اکراه به حدی باشد که تبدیل به اجبار شود. در این موارد می توان دادخواست برای ابطال معامله را اقامه نمود. نمونه دادخواست برای ابطال معامله در انتهای همین مقاله نگاشته شده است.
آیا مورد معامله باید حتما معین باشد؟
بله. به موجب ماده 190 قانون مدنی مورد معامله باید مالیت داشته و معین نیز باشد. اگر معین نباشد، معامله باطل است. مثلا الف به ب بگوید یک ماشین به تو خواهم فروخت. در اینجا مورد معامله مجهول است. مدل ماشین و سایر مشخصات آن برای خریدار مبهم است. البته در برخی از عقود مثل عقد ضمان علم اجمالی به مورد معامله کافیست. در این عقود علم تفصیلی لازم نیست.
جهت معامله چه تاثیری در صحت قرارداد دارد؟
در قرارداد به هیچ وجه لازم نیست جهت مهامله ذکر شود. جهت معامله همان انگیزه طرفین از انجام آن معامله است. مثلا الف مغازه ای از ب می خرد تا آن را تبدیل به طلا فروشی کند. در قرارداد لازم نیست ذکر شود که علت خرید مورد معامله چیست؟ و برای چه نوع استفاده ای مورد معامله خریداری شده است؟ اما چنانچه طرفین تصمیم بگیرند که جهت معامله را در قرارداد ذکر کنند، جهت معامله باید مشروع باشد. مثلا الف نمی تواند در قرارداد ذکر کند که خانه ب را برای راه اندازی مکانی جهت فسق و فجور و قوادی خریداری می کند. چه اینکه در این صورت می توان دادخواست ابطال برای معامله را اقامه کرد. برای نگارش این دادخواست از وکیل کمک بگیرید.
منظور از اهلیت طرفین معامله چیست؟
وقتی صحبت از اهلیت طرفین معامله می شود، منظورممان این است که طرفین معامله بالغ، عاقل و قاصد باشند. برای درک بهتر این موضوع مثالی را ذکر می کنیم: مثلا الف که سفیه است و عقل معاش ندارد، خانه خود را به ب می فروشد. در این صورت معامله غیر نافذ است. باید منتظر ماند و دید که ولی یا قیم سفیه چه تصمیمی اتخاذ می کنند. اگر ولی یا قیم معامله را تنفیذ کنند معامله صحیح و اگر معامله را رد کنند معامله باطل خواهد بود.
نکته مهم: در حقوق میان دو عبارت ابطال و بطلان تفاوت است. ابطال برای زمانی است که شرایط اساسی صحت قرارداد وجود ندارند. اما دادخواست اعلام بطلان زمانی طرح خواهد شد که معامله غیر نافذ است و ولی یا قیم و یا در مواردی (خود شخص) آن را تنفیذ نمی کند. در اینجا باید دادخواست بطلان معامله طرح شود.
مثال دیگر برای اهلیت این است که یک مجنون دائمی، یکی از اموال خود را به دیگری هبه می کند. در اینجا معامله بدون چون و چرا باطل است و باید دادخواست برای ابطال معامله از سوی ولی یا قیم محجور طرح شود.
تمامی موارد مذکور در بالا از موارد و شرایط اساسی صحت هر معامله ای اعم از ییع، هبه، صلح، اجاره و … است. در مواردی که فقد شرایط اساسی باعث ابطال معامله می شود، می توان دادخواست برای ابطال معامله را اقامه کرد. در ادامه این نوشتار به دو نمونه دادخواست برای ابطال معامله اشاره می کنیم:
دو نمونه دادخواست برای ابطال معامله:
1- نمونه دادخواست برای ابطال معامله(1):
ریاست محترم شعبه ……………….. مجتمع قضایی ……………….. شهرستان تهران
با سلام و آرزوی سلامتی برای شما:
احتراما موارد زیر را خدمت محضر حضرت عالی معروض می دارم:
پدر بنده در مورخه 1398/02/03 معامله ای با آقای رضا رضایی انجام دادند و طبق آن معامله تنها خانه خود را به ایشان فروختند. معامله نیز به پیوست دادخواست می باشد. متاسفاته پدر بنده سال ها است (از سال 1390 تا کنون) از بیماری جنون رنج می برد و محجور است. حتی حکم حجر ایشان از اداره سرپرستی استان تهران صادر شده که آن هم به پیوست دادخواست است. لذا با توجه به ماده 190 قانون مدنی و فقد شرایط اساسی صحت معامله که اهلیت طرفین است، تقاضای صدور حکم مقتضی مبنی بر ابطال معامله از محضر شما عالیجناب مورد استدعا است.
با تقدیم احترامات فراوان
2- نمونه دادخواست برای ابطال معامله (2):
ریاست محترم شعبه …………….. مجتمع قضایی ………………. شهرستان ………………..
با سلام و احتراما؛
اینجانب شرح ما وقع را خدمت محضر حضرت عالی معروض می دارم:
همسر بنده در مورخه 1402/02/15 پس از صدور حکم قطعی برای پرداخت مهریه بنده تمامی اموال خود را به بستگان و خویشاوندان نزدیک خود منتقل نمود. دادنامه مربوط به پرداخت مهریه بنده نیز به پیوست دادخواست می باشد. چنانچه تاریخ انعقاد معاملات را مشاهده کنید در کمال ناباوری خواهید دید که ظرف سه روز از تاریخ صدور دادنامه ایشان اقدام به انجام معامله صوری به قصد فرار از دین نمودند. تمامی خریداران اموال ایشان نیز از بستگان درجه یک او هستند.
مع هذا با توجه به جهات ذکر شده، و با عنایت به صوری بودن معامله تقاضای رسیدگی و صدور حکم مقتضی مبنی بر ابطال معامله از محضر شما عالیجناب مورد استدعا است.
با تقدیم احترام
نمونه دادخواست برای ابطال معامله توسط وکلا و کارشناسان ما تنظیم شده است. جهت تنظیم داخواست وفق شرایط و اوضاع و احوال حتما با ما تماس بگیرید.