ازدواج به موجب مقررات قانون مدنی عقدی است که باید شرایطی برای صحت آن رعایت شود. در غیر این صورت ازدواج باطل است. قانون گذار در فصل چهارم قانون مدنی مفصلا شرایط صحت ازدواج را بیان می کند. در برخی موارد شروطی که برای صحت ازدواج لازم است قانون گذار عدم آن ها را باعث بطلان عقد نکاح دانسته و در مقابل ضمانت اجرای عدم برخی دیگر از شروط غیر نافذ بودن عقد نکاح می داند. در این نوشتار قصد داریم تا به موضوع شرایط صحت عقد نکاح از منظر مقننن بپردازیم و بررسی کنیم کدام دسته از شروط در صورت فقد آن ها ازدواج باطل و فقد کدام دسته از شروط باعث عدم نفوذ نکاح می شود.
شرایط صحت ازدواج به موجب مقررات قانون مدنی چیست؟
1- وجود قصد برای ازدواج
2- رد و بدل شدن ایجاب و قبول میان زوج و زوجه
3- عاقل و بالغ و قاصد بودن زوج و زوجه
4- توالی عرفی ایجاب و قبول
5- انشای عقد به صراحت
6- تعیین زن و شوهر برای یکدیگر
7- رضایت زوجین.
برسی تفصیلی شرایط صحت ازدواج:
1- ایجاب و قبول:
ایجاب و قبول به عنوان شرایط صحت ازدواج خیلی مهم است. ایجاب و قبول در عقد نکاح ممکن است از طرف خود فرد باشد و یا به وکالت باشد. چیزی که ما در دوران حاضر در دفاتر ازدواج و طلاق به کرات می بینیم که سردفتر وکالت را از طرف زوج و یا زوجه اعلام می دارد. همچنین توالی عرفی ایجاب و قبول در صحت عقد نکاح بسیار حائز اهمیت است. اما مفهوم توالی عرفی ایجاب و قبول به چه معنا است؟ یعنی امکان پذیر نیست که زوجه در زمان حاضر ایجاب را بگوید و زوج قبول را یک ماه بعد بیان کند. در این صورت توالی عرفی میان ایجاب و قبول وجود ندارد.
چنانچه زن و شوهر یا یکی از آن ها لال باشد ایجاب و قبول چگونه است؟
مشکلی در بیان ایجاب و قبول نیست. ایجاب و قبول باید به نحوی اعلام شود که قصد بر انشای قصد را برساند. بنابراین، لال بودن هر دو یا یکی از زوجین دلیلی برای بطلان نکاح نیست.
2- تعیین زن و شوهر برای یکدیگر:
همان طور که می دانیم در نکاح شخصیت طرف علت عمده عقد است. یعنی باید زوج و زوجه برای یکدیگر کاملا مشخص باشند. به گونه ای که اشتباهی در شخصیت طرف معامله پیش نیاد. در غیر این صورت اشتباه باعث بطلان عقد نکاح می شود. چه اینکه شخصیت طرف علت عمده عقد است. مثلا اگر الف تصور کند که قرار است با ب ازدواج کند اما با ج ازدواج کند این ازدواج باطل است. پس تعیین زن و شوهر برای یکدیگر از شرایط صحت ازدواج است و عدم تعیین زن و شئهر برای یکدیگر از موجبات بطلان عقد ازدواج است.
3- عدم تعلیق در نکاح:
نکاح از جمله عقودی است که تعلیق در آن امکان پذیر نیست. مثلا الف به ب می گوید با تو ازدواج می کنم اگر کارمند بانک شوی. اگر نکاح به این شرط منعقد گردد باطل است. حتی در فرضی که شرط نیز تحقق یابد باز هم عقد نکاح باطل خواهد بود.
آیا می توان در عقد نکاح شرط خیار قرار داد؟
وجود شرط خیار به معنای فسخ عقد نکاح است. موارد فسخ عقد نکاح در قانون توسط قانون گذار بیان شده است. بنابراین، امکان فسخ عقد نکاح وجود ندارد. اما امکان درج شرط خیار نسبت به صداق یا مهر جایز است؛ البته اگر مدت خیار مشخص شده باشد. در غیر این صورت باطل است.
4- رضایت زوجین به عنوان یکی از شرایط صحت ازدواج:
قصد و رضا از عناصر اساسی برای تحقق هر عقدی است. عقد نکاح نیز از این امر مستثنی نیست. یعنی زوجین باید به عقد ازدواج رضایت داشته باشند. در غیر این صورت عقد ازدواج غیر نافذ است و شخص مکره باید پس از زوال حالت اکراهی عقد را اجازه یا رد کند. اگر تنفیذ کند عقد صحیح است و اگر رد کند عقد باطل است. البته اگر درجه فقدان رضایت به حدی باشد که به قصد لطمه بزند عقد ازدواج باطل است. یعنی اگر شخصی مجبور به ازدواج با دیگری شده باشد در این صورت عقد ازدواج باطل است. در اینجاست که تفاوت حالت اکراه با اجبار مشخص می شود. اکراه به قصد شخص صدمه نمی زند. اما حالت اجبار قصد شخص را مخدوش می کند. برای درک تفاوت این دو حالت مثالی بیان می کنیم:
1- پدر الف به او می گوید یا با ب ازدواج کن یا نمی توانی ادامه تحصیل دهی. در اینجا الف در حالن اکراهی قرار گرفته است. اگر الف تصمیم بگیرد با ب ازدواج کند این عقد غیر نافذ است و الف باید پس از روال حالت اکراه عقد را تنفیذ یا رد کند.
2- پدر الف به ب می گوید باید با ب ازدواج کنی. در اینجا حق انتخاب دیگری برای الف وجود ندارد. پس حالت اجبار وجود دارد نه اکراه. چنین عقدی از منظر حقوقی باطل است نه غیر نافذ.
5- عاقل و بالغ بودن زوجین:
به منظور انعقاد عقد نکاح، زوج و زوجه باید عاقل و بالغ باشند. قانون گذار در قانون مدنی به این موضوع اشاره می کند. سن ازدواج برای دختر 13 سال تمام شمسی و پسر 15 سال تمام شمسی است. بنابراین، عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح. البته می دانیم که دختر حتی بعد از سن مذکور نیز برای ازدواج نیاز به اذن پدر دارد. مگر در شرایط خاص.
نتیجه گیری:
همان طور که بیان کردیم شرایطی برای صحت عقد ازدواج لازم است. چنانچه شرایط مد نظر قانون گذار نباشد عقد ازدواج باطل یا غیر نافذ است. از جمله توالی عرفی ایجاب و قبول، تعیین زوج و زوجه برای یکدیگر، وجود قصد و رضا برای انعقاد عقد از جمله شرایط صحت ازدواج است. اگر هر کدام از این شرایط نباشد بسته به نوع شرط عقد ازدواج باطل یا غیر نافذ خواهد بود. مثلا اگر شخصی از روی اکراه با دیگری ازدواج کند عقد ازدواج غیر نافذ است نه باطل و اگر ازدواج شخص با دیگری از روی اجبار باشد عقد نکاح باطل است. همچنین، بیان کردیم اگر توالی عرفی ایجاب و قبول وجود نداشته باشد عقد ازدواج باطل است. از آنجایی که در عقد نکاح شخصیت طرفین علت عمده عقد است، طرفین باید برای یکدیگر مشخص باشند. در غیر این صورت عقد نکاح باطل است.
نظر شما در خصوص نوشته “شرایط صحت ازدواج” چیست؟ نظرات خود را در قسمت دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید.