حقوق بین الملل فضایی یکی از مقررات نسبتا جدید و تازه تاسیس در حقوق بین الملل است. البته کشورها از سال های دور درگیر این قضیه هستند. اما در حال حاضر پیشرفت های عجیبی در آن حادث شده است. بنابراین، می توان گفت حقوق بین الملل فضایی نسبت به سایر مقررات بین المللی قدمت کمتری دارد. اولین سند بین المللی که در زمینه حقوق فضا شکل گرفت معاهده شیکاگو بود. در واقع، وجود پیشرفت های در عرصه صنعت هواپیمایی، کشورها را مجاب کرد که یک عهدنامه در این خصوص شکل بگیرد. ایالات متحده امریکا کنفرانسی در شیکائو برگزار نمود و متعاقب آن عهدنامه عهدنامه شیکاگو با هجده ضمیمه شکل گرفت. در واقع، عهدنامه شیکاگو سنگ بنای تاسیس سامان بین المللی هوایی کشوری یا ایکائو بود. در این مقاله به موضوع مهم سازمان ایکائو و ارکان سازمان ایکائو با در در نظر گرفتن پیشینه تاریخی آن می پردازیم.
بررسی اجمالی سند شیکاگو و نحوه شکل گیری آن:
متعاقب توسعه در زمینه صنعت هواپیمایی کشوری، ایالات متحده به عنوان کشور پیشرو پیشنهاد تاسیس یک عهدنامه بین المللی در خصوص سازمان هواپیمایی کشوری را داد که سند شیکاگو شکل گرفت. شکل گیری سند شیکاگو این گونه بود که کنفرانسی در اول نوامبر 1944 با نمایندگان بیش از 50 کشور در شیکاگو بر پا شد. هر چند شوروی و دولت های محوری آن، در این کنفرانس شرکت نکردند. این کنفرانس و متعاقبا عهدنامه شیکاگو سنگ بنای ایکائو بود که در ادامه مقاله به ارکان سازمان ایکائو اشاره می کنیم:
نظرات ابرازی در کنفرانس شیکاگو چه بود؟
در این کنفرانس دو نظر ارائه شد:
1- حاکمیت مطلق کشورها بر هوا که مورد تایید آمریکا بود.
2- حاکمیت محدود کشورها بر قلمروی هوایی خود هم با وضع مقررات که مورد تایید کشور انگلیس بود. النهایه نظر کشور انگلیس تصویب شد.
عهدنامه شیکاگو به چه موضوعاتی می پردازد؟
این عهدنامه 18 سند به عنوان ضمیمه دارد که شامل:
1- موافقت نامه ترانزیت سرویس های هوایی بین المللی
2- موافقت نامه حمل و نقل یا ترافیک هوایی بین المللی
3- دوازده قطع نامه و توصیه نامه اداری، حقوقی و فنی.
اما سازمان ایکائو چگونه شکل گرفت و ارکان سازمان ایکائو چیست؟
همان طور که اشاره کردیم، عهدنامه شیکاگو باعث تشکیل سازمان هواپیمایی کشوری (international civil aviation organization- ICAO) شد. در واقع، قسمت دوم عهدنامه شیکاگو اساسنامه سازمان را تشکیل می دهد. سازمان ایکائو از جمله موسسات وابسته به سازمان ملل متحد است. خودش شخصیت حقوقی مستقل و جداگانه دارد.
مقر سازمان ایکائو کجاست؟
این سازمان در شهر مونترال کانادا مستقر است.
ارکان سازمان ایکائو کجاست؟
ارکان اصلی سازمان ایکائو عبارتند از:
1- مجمع عمومی
2- شورا
3- کمیسیون هوانوردی.
البته سازمان ایکائو ارکان دیگری هم دارد که پس از معرفی ارکان فوق به بررسی اجمالی آن ها می پردازیم.
1- ارکان سازمان ایکائو: بررسی مجمع عمومی:
سازمان های عضو سازمان ایکائو در رکن مجمع عمومی این سازمان دارای نماینده هستند و هر کدام نیز در خصوص تصمیمات اتخاذی یک حق رای دارند. جلسات مجمع عمومی هر سه سال یکبار برگراز می شود. تصمیمات در مورد اخذ عضو جدید با اکثریت چهار پنجم اعضا اخذ می شود. تقریبا می توان مطمئن بود که مجمع عمومی سازمان ایکائو یکی از مهمترین ارکان سازمان ایکائو است که در خصوص موضوعات مختلف صلاحیت تصمیم گیری دارد. حق تجدید نظر در موضوعات عهدنامه نیز با اکثریت دو سوم در مجمع عمومی امکان پذیر است.
2- ارکان سازمان ایکائو: شورا:
این رکن سازمان ایکائو مرکب از نمایندگان 33 کشور است که برای مدت سه سال از طرف مجمع عمومی انتخاب می شوند. اخذ تصمیمات در شورا با اکثریت آرا انجام می شود.
اختیارات شورای سازمان ایکائو چیست؟
1- عمل به وظایفی که مجمع عمومی سازمان به او می سپارد.
2- اجرای تصمیمات مجمع عمومی سازمان ایکائو.
3- انجام امور اداری، مالی، فنی.
نکته مهم: چنانچه در خصوص عمل به عهدنامه اختلافی به وجود بیاید شورا صالح به رسیدگی است. از رای شورا می توان در دیوان داوری یا دیوان بین المللی دادگستری تجدید نظر خواهی کرد.
3- ارکان سازمان ایکائو: کمیسیون هوانوردی:
این کمیسیون مرکب از نوزده عضو است. اشخاصی که عضو این کمیسیون هستند متخصص در زمینه علم و فن هوانوردی هستند. وظایف کمیسیون بیشتر جنبه فنی دارد. مثلا پیشنهاد استانداردهای فنی از جمله اقدامات کمیسیون است.
سایر ارکان سازمان ایکائو چیست؟
دبیرخانه، کمیته حمل و نقل هوایی، کمیته حمایت از سرویس های هوایی، کمیته حقوق، کمیته مالی و کنفرانس اروپایی سایر ارکان سازمان ایکائو هستند.
نکات مهم عهدنامه شیکاگو:
در راستای معرفی ارکان سازمان ایکائو لازم است تا به نکات مهم عهدنامه شیکاگو اشاره کنیم:
1- احترام به حاکمیت سرزمینی:
کشورها باید به قلمروی هوایی ما فوق دریای سرزمینی و مناطق تحت الحمایه و مناطق تحت قیمومت احترام بگذارند.
2- ممنوعیت پرواز و فرود هواپیماهای دولتی:
هواپیماهای دولتی اعم از نظامی و غیر نظامی حق پرواز یا فرود به کشورهای متعاهد را ندارند. مگر با داشتن اجازه مخصوص.
3- منع توسل به اسلحه علیه هواپیمای غیر نظامی:
چنانچه هواپیمای نظامی در حال پرواز باشد هیچ کشوری حق ندارد علیه او به نیروی اسلحه متوسل شود.
4- منع سوء استفاده از هواپیما:
هیچ کشوری حق سوء استفاده از هواپیما با اهدافی مغایر با آنچه در عهدنامه شیکاگو آمده است را ندارد.
5- پرواز خارج از برنامه:
هواپیماهای کشورهای عضو عهدنامه شیکاگو حق دارند بدون کسب موافقت از یکدیگر از آزادی پرواز بهره مند شوند.
6- پرواز با مجوز:
سرویس های منظم هوایی بین المللی تنها با کسب اجازه حق پرواز را دارند.
7- حمل و نقل هوایی داخلی یا کابوتاژ:
حمل و نقل از یک نقطه کشور به نقطه دیگر کشور برای انجام خدمات بازرگانی مجاز است.
8- منع پرواز بدون خلبان:
هواپیماهی بدون خلبان تنها با اجازه حق پرواز دارند.
در خصوص اختلاف در این موارد، شورا به عنوان یک نهاد شبه قضایی سازمان ایکائو که یکی از مهمترین ارکان سازمان ایکائو است، وظیفه رسیدگی به موضوع را بر عهده دارد. از رای شورا می توان در دیوان داوری یا دیوان بین المللی دادگستری پژوهش خواهی کرد.
9- مناطقی که پرواز بر فراز آن ممنوع است:
هر کشور عضو عهدنامه شیکاگو می تواند بر اساس ضرورت نظامیف امنیتی، و غیره اجازه پرواز در برخی مناطق را ندهد.
10- رعایت قوانین هواپیمایی مساعدت به هواپیما در معرض مخاطه و حق بازرسی مدارک از جمله نکات مهم عهدنامه شیکاگو است.
سوال آخر: آیا ایران عضو عهدنامه شیکاگو است؟
بله. ایران در تاریخ 30 تیر 1328 عضو این عهدنامه شد. برای کسب اطلاعات بیشتر قانون الحاق ایران به این کنواسیون را مطالعه کنید. برای مطالعه این قانون اینجا را کلیک کنید.
سعی کنید قبل از اقدامات حقوقی از یک متخصص حقوقی مشورت بگیرید.