می دانیم که حقوق بین الملل به شاخه های متعددی تقسیم میشود. یکی از اصلی ترین و مهمترین شاخه های حقوق بین الملل، حقوق دیپلملتیک است. برقراری روابط دیپلماتیک میان کشورها، سابقه ای دیرینه ای دارد. برقراری روابط دیپلماتیک به زمان تشکیل کشورها برمی گردد. البته، باید توجه داشت، هیچ کشوری مجبور به برقراری روابط دیپلماتیک با بقیه کشورها نیست. اما به منظور رفع حاجت و مایحتاج، هر کشوری نمی تواند خود را در داخل مرزهای خود محبوس کند. از این روست که کشورها به برقراری روابط دیپلماتیک روی می آورند. در این نوشتار به بررسی روابط دیپلماتیک و اخراج دیپلمات به عنوان عنصر نامطلوب از کشور پذیرنده میان کشورها می پردازیم.
شروط مهم برقراری روابط دیپلماتیک:
1- کشور بودن: اولین شرط برای برقراری روابط دیپلماتیک
مهمترین شرط در برقراری روابط دیپلماتیک این است که هر دو طرف کشور باشند. از این رو، سازمانهای بین المللی نمی توانند با یکدیگر روابط دیپلماتیک داشته باشند. البته، واتیکان یا سریر مقدس با وجود شرایط ویژه ای که به عنوان کشور دارد، مشمول برقراری روابط دیپلماتیک قرار می گیرد. (واتیکان دولت شهری است که در داخل شهر رم ایتالیا قرار و جمعیتی حدود 1000 نفر دارد). عنصر نامطلوب
2- شناسایی کشور: دومین شرط برقراری روابط دیپلماتیک
شناسایی کشورها شرط دوم برقراری روابط دیپلماتیک است. کشورها باید در عرصه بین الملل یکدیگر را مورد شناسایی قرار دهند. به عنوان مثال، ایران از برقراری ارتباط با اسرائیل خودداری می کند. چرا که اسرائیل را به عنوان یک کشور درصحنه ی بین المللی نشناخته است. عنصر نامطلوب
3- رضایت کشورها: سومین شرط برقراری روابط دیپلماتیک
شرط سوم برای برقراری روابط دیپلماتیک میان کشورها، رضایت به برقراری روابط دیپلماتیک است. البته، این رضایت به برقراری روابط دیپلماتیک به معنای الزام به تاسیس نمایندگی در کشور دیگر نیست. کشورها می توانند نسبت به برقراری روابط دیپلماتیک با یکدیگر رضایت داشته باشند. اما نمایندگی در کشور دیگر تاسیس نکنند. ممکن است کشورها سالها پس از برقراری روابط دیپلماتیک تصمیم بر تاسیس نمایندگی در کشورهای دیگر بگیرند. عنصر نامطلوب
روسای ماموریت دیپلماتیک:
به موجب کنوانسیون 1961 وین در مورد حقوق دیپلماتیک، روسالی ماموریت به ترتیب عبارتند از :
1- سفیران یا نونسها:
بالاترین مقام دیپلماتیک هستند. تمامی تشریفات دیپلماتیک زیر نظر آنها انجام می شود.
2- وزیران مختار یا انتر نونسها:
فرستادگان درجه دوم که در نزد مقامات کشور پذیرنده ماموریت می یابند.
3- کارداران: عنصر نامطلوب
کارداران در یک تقسیم بندی کلی به کاردار دائم و کاردار موقت تقسیم می شود. کاردار دائم ریاست ماموریت را بر عهده دارد. کاردار دائم در سطح سفیران وزیران مختار است. اما کاردار موقت به طور موقتی عهده دار ریاست دیپلماتیک در کشور پذیرنده می شود. البته باید توجه داشت نگه داشتن روابط دیپلماتیک در سطح کاردار موقت برای طولانی مدت خلاف نزاکت بین المللی است.
پس از روسای هئیت دیپلماتیک، نوبت به کارمندان ماموریت دیپلماتیک شامل: رایزن ها و دبیران می رسد.
وظایف مامورین دیپلماتیک: عنصر نامطلوب
1- مذاکره با کشور پذیرنده
2- حفظ منافع کشور فرستنده
3- گسترش و توسعه روابط با کشور پذیرنده
4- رعایت قوانین و اداب و شعایر کشور پذیرنده عنصر نامطلوب
5- نمایندگی کشور فرستنده
6- عدم مداخله در امور داخلی پذیرنده
عنصر نامطلوب یعنی چه؟ عنصر نامطلوب کیست؟
گاهی ممکن است نماینده دیپلماتیک در کشور پذیرنده از وظایف ذکر شده در بالا تخطی کند. مثلا در امور داخلی کشور پذیرنده دخالت کند. یا ممکن است عملی خلاف قوانین آن کشور انجام دهد. در این صورت کشور پذیرنده او را به عنوان عنصر نامطلوب (person non grata) شناسایی می کند. عنصر نامطلوب
در این صورت:
1- کشور پذیرنده سریعا به کشور فرستنده اطلاع می دهد که آن مامور را به عنوان یک عنصر نامطلوب تشخیص دهد.
2- کشور فرستنده مامور دیپلماتیک را فرامیخواند و به ماموریت او خاتمه می دهد.
اما:
اگر کشور فرستنده، هیچ اقدامی در جهت پایان دادن به ماموریت مامور دیپلماتیک انجام ندهد. کشور پذیرنده می تواند او را به عنوان عنصر نامطلوب اخراج کند.
نکات مهم عنصر نامطلوب:
1- اخراج به عنوان عنصر نامطلوب فقط مختص کارمندام ماموریت دیپلماتیک نیست. بلکه ممکن است برای روسای ماموریت نیز پیش بیاید (سفیران، ویزان مختار و کارداران).
2- اخراج به عنوان عنصر نامطولب ممکن است گروهی باشد. یعنی اعضای هیئت دیپلماتیک- همگی- به دلیل انجام عملی نامشروع اخراج شوند.
3- اخراج به عنوان عنصر نامطلوب به دلیل اختلاف میان کشور فرستنده و پذیرنده است نه خصوصیات فردی اعضای دیپلماتیک.
〈 برگرفته از کتاب دکتر محمدرضا ضیایی بیگدلی، نوبت چاپ سی و چهارم〉
این نوشته توسط شقایق گلزار کارشناس ارشد حقوق بین الملل دانشگاه تهران نوشته شده است.
