ممکن است زن و مردی که با یکدیگر به صورت نامشروع ارتباط برقرار می کنند، صاحب فرزندی شوند. این فرزند به موجب مقررات قانون ایران نامشروع است. اما تکلیف حقوق این فرزند نامشروع چیست؟ آیا می تواند از پدر یا مادر خود تقاضای نفقه کند؟ آیا از پدر و مادر خود ارث می برد؟ پدر و مادر از او ارث می برند؟ در ماده 1167 قانون مدنی به صورت کلی بیان می کند که “طفل متولد از زنا ملحق به زانی نمی شود”. اما دقیقا مشخص نمی کند عدم الحاق از باب چه حقوقی است. در این مقاله به موضوع حقوق فرزند نامشروع می پردازیم.
رابطه نامشروع به چه رابطه یا اطلاق می شود؟
به موجب قوانین ایران، اگر میان زن و مردی علقه زوجیت نباشد و نزدیکی میان آن دو صورت بگیرد، زنا محقق می شود. ماده 221 قانون مجازات اسلامی نیز زنا را این گونه تعریف می کند:
زنا عبارت است از جماع مرد و زنی که علقه زوجیت بین آنها نبوده و از موارد وطی به شبهه نیز نباشد…
حال، اگر از رابطه ی نامشروع میان زن و مردی فرزندی حاصل شود، آن فرزند نامشروع است. ماده 1167 قانون مدنی در خصوص طفل متولد شده از زنا چنین نظر می دهد:
طفل متولد از زنا ملحق به زانی نمی شود.
حقوق فرزند نامشروع وفق ماده فوق الذکر چیست؟
چند نکته مهم و مبهم در رابطه با حقوق فرزند نامشروع در این ماده مستتر است که بهتر است قبل از هر چیز به آن ها اشاره نماییم.
اول: قانون گذار نهایت بی رحمی خود را در نگارش این ماده به کار بسته است. چه اینکه طفل متولد شده از رابطه نامشروع، هیچ دخالتی در تولد خود نداشته؛ بلکه دو نفر با بی تدبیری تمام طفل را ایجاد کرده و اکنون او سرگردان است. به نظر نمی رسد رویکرد قانون گذار با هیچ عقل و منطقی سازگار باشد. به کدام گناه طفل باید توالی و آثار نامطلوب ناشی از عدم مشروعیت تولد خود که خارج از اراده ی او بوده است را تحمل کند؟ سوالی که قانون گذار از جواب آن عاجز است و النهایه مجبور شد رویکردی تعدیلی نسبت به این ماده اخاذ نماید که در ادامه مقاله به آن اشاره می کنیم.
دوم: در متن ماده 1167 قانون مدنی اشاره شده است که طفل متولد از زنا به زانی ملحق نمی شود. اکنون، سوال این است: آیا این طفل به زانیه ملحق می گردد؟ آیا زانیه در مقابل او مسئولیت دارد؟ یا قانون گذار صرفا از روی مسامحه لفظ “زانی” را به کار برده است؟
سوم: عدم الحاق طفل متولد از یک رابطه نامشروع به زانی از چه باب است؟ آیا به چنین طفلی نفقه تعلق نمی گیرد؟ رابطه توارث (ارث بری) میان او و پدر و مادر نامشروع برقرار نمی شود؟ آیا کسی مسئول پرداخت نفقه برای طفل است؟ تکلیف شناسنامه و سایر حقوق طفل متولد از زنا چیست؟
بالاخره به دلیل ایرادهایی که به قانون گذار وارد شد، رای وحدت رویه شماره 617 مورخ 1376/04/03 در خصوص ابهام زدایی از متن ماده 1167 قانون مدنی صادر شد.
بررسی رای وحدت رویه شماره 617 هیئت عمومی دیوان عالی کشور در رابطه با حقوق فرزند نامشروع
به موجب این رای، چنین تعیین شد که هر چند طفل حاصل از رابطه نامشروع فرزند مشروع و قانونی زانی نیست؛ اما فرزند طبیعی اوست. بر این اساس، تفاوتی میان فرزند مشروع و نامشروع وجود ندارد. بنابراین، تنها رابطه ی توارث میان پدر و مادر و فرزند نامشروع منتفی است. یعنی نه پدر و مادر از فرزند نامشروع ارث می برند و نه فرزند نامشروع از آن ها ارث خواهد بود. دلیل این امر این واضح است. قانون گذار در ماده 861 قانون مدنی موجب ارث را نسب و سبب می داند. این امر در حالیست که فرزند حاصل از رابطه ی نامشروع فاقد رابطه نسبی از نوع مشروع با پدر و مادر خود است.
هر چند، این امر نیز خود جای بحث دارد. عدم برقراری رابطه توارث نسبت به طفل حاصل از رابطه نامشروع با پدر و مادر باز هم به دلیل عدم تقصیر و گناه طفل در به وجود آمدن خود، گذشته از خلاف اخلاقیات، خلاف منطق است. اما؛ به هر روی، قانون گذار برقراری رابطه توارث بین طفل نامشروع و پدر و مادر را منتفی می داند.
اما تکلیف سایر حقوق طفل نامشروع چیست؟
به موجب رای وحدت رویه که فوقا اشاره کردیم، طفل نامشروع حق برخوداری از نفقه، ولایت، حضانت و به طور کلی تمامی حقوق مالی (به استثنای بحث ارث بری) و غیر مالی را دارد. بنابراین، پرداخت نفقه طفل نامشروع بر عهده پدر با رعایت مقررات مربوط به نفقه است. همچنین، حضانت این طفل تا سن 7 سالگی با مادر و پس از آن اگر فرزند دختر باشد تا سن 9 سالگی با پدر و اگر پسر باشد تا سن 15 سالگی با پدر است. پدر نامشروع ولی قهری طفل است و مسئولیت نگهداری از حقوق مالی طفل بر عهده اوست.
نتیجه گیری مقاله
قانون گذار در ماده 1167 قانون مدنی در مورد حقوق فرزند نامشروع، بیان می کند که طفل متولد از زنا ملحق به زانی نمی شود. این رویکرد قانون گذار با انتقادهای بسیاری از سوی حقوقدانان مواجه شد. چرا که قانون گذار در وضع این ماده نهایت بی انصافی خود را به کار گرفته است و طفلی که در تولد و موجودیت خود هیچ دخل و تصرفی نداشته، مستحق نوعی مجازات شناخته شده است. متعاقب این انتقادها در رای وحدت رویه هیئت عمومی دیوان عالی کشور مورخ 1376/04/03 قانون گذار به ابهامات و البته لحن تند و تیز ماده 1167 قانون مدنی نه به طور کامل اما تا حدی پایان بخشید.
به موجب رای وحدت رویه شمارع 617، منظور قانون گذار از ماده 1167 قانون مدنی است که هیچ گونه رابطه توارثی میان پدر و مادر نامشروع و طفل نامشروع برقرار نخواهد بود. اما سایر حقوق همچون پرداخت نفقه، حق ولایت، حق حضانت در سر جای خود قرار دارد و زانی و زانیه نمی توانند این تکالیف را از سر خود باز کنند.
نظر شما در خصوص ماده 1167 قانون مدنی چیست؟ آیا قانون گذار عدالت را رعایت کرده است؟
قبل از انجام هر امر حقوقی، حتما با وکیل متخصص در آن حوزه مشورت کنید. گروه وکلای موسسه ترنم عدالت با سالها سابقه در امور حقوقی، کیفری، خانوادگی، ثبتی، ملکی، امور حسبی و … شما را در رسیدن به حقوقتان یاری و مساعدت می نمایند. با ما تماس بگیرید.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره و تماس با ما مراجعه کنید.