قرض یکی از عقود معین در قانون مدنی است. در فصل یازدهم قانون مدنی عقد قرض و ویژگی ها و مقررات آن توسط مقنن بیان شده است. عقد قرض یکی از عقودی است که به اشتباه از سوی بسیاری از اشخاص به جای عقد عاریه و عقد ودیعه به کار گرفته می شود. این امر در حالی است که مقررات این عقد از عقد عاریه و ودیعه کاملا جداست. در این مقاله به مقررات عقد قرض در قانون و ویژگی های آن و تفکیک عقد قرض از عقد ودیعه و عاریه می پردازیم.
قرض چه عقدی است؟ مقررات عقد قرض در قانون مدنی چیست؟
به موجب ماده 648 قانون مدنی، قرض عقدی است که بر اثر آن یک نفر مال خود را به فرد دیگر تملیک می کند. در مقابل نیز قرض گیرنده مکلف است در تاریخ معین آن مال را به قرض دهنده باز گرداند. در غیر این صورت باید مثل یا قیمت مالی را که اخذ کرده است را به قرض دهنده بدهد. ماده 648 چنین مقرر می کند:
قرض عقدی است که به موجب آن احد طرفین مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر تملیک میکند که طرف مزبور مثل آن را از حیث مقدار و جنس و وصف رد نماید و در صورت تعذر رد مثل قیمت یوم‌الرد را بدهد.
عقد قرض چند طرف دارد؟
عقد قرض مانند سایر عقود دارای دو طرف است. طرفی که قرض می دهد مقرِض نام دارد و طرفی که مال را قرض می گیرد مقتَرِض نامیده می شود.
عقد قرض لازم است یا جایز؟
عقد قرض عقدی لازم است. بنابراین طرفین نمی توانند آن را بر هم بزنند. مگر اینکه به علت خاصی فسخ شود و یا طرفین تصمیم به اقاله عقد بگیرند.
تفاوت عقد قرض با عقد عاریه چیست؟
در عقد قرض، مقترض (یعنی شخصی که قرض می گیرد) مالک مال مورد قرض می شود. اما در مقابل در عقد عاریه مستعیر (عاریه گیرنده) مالک مال نمی شود؛ بلکه تنها می تواند از مال بهره مند شود. ضمنا عاریه عقدی جایز است اما قرض عقد لازم است. در واقع می توان گفت در عقد قرض، قرض گیرنده مالک مال می شود؛ زیرا عقد قرض یک عقد تملیکی است. اما در عقد عاریه، شخص صرفا امکان انتفاع از مال را دارد. بنابراین، در زمانی که عاریه دهنده مال را مطالبه کند، باید آن را پس دهد. بنابریان، عقد عاریه یک عقد تملیکی نیست. عقد امانی است. عاریه گیرنده نقش امینی را بر عهده دارد که باید امانت دار مالی باشد که به او اعطا می شود و در صورت تعدی و تفریط مسئول خواهد بود.
اما جالب است که د راینجا به تفاوت عقد عاریه و عقد انتفاع نیز اشاره کنیم. عقد انتفاع یک عقد عینی است که قبض در آن شرط صحت است و تا زمانی که منتفع مال مورد انتفاع را قبض نکرده، عقد انتفاع محقق نمی شود. اما عاریه عقد عینی نیست و نیازی به قبض ندارد. همچنین، عقد انتفاع یک عقد لازم است اما عاریه عقدی جایز است.
تفاوت عقد قرض با عقد ودیعه چیست؟
در مورد تفاوت عقد قرض با عقد ودیعه نیز همین طور است که در مورد عاریه گفتیم. عقد ودیعه عقدی است که شخص مال خود را به دیگری می دهد تا آن را نگه داری کند و سپس به او مسترد نماید. در واقع در عقد ودیعه مستودع (کسی که مال را نگه می دارد) امین است. بنابراین در صورت تعدی و تفریط در مقابل ودیعه دهنده (مودع) ضامن خواهد بود. اما همانطور که گفتیم در عقد قرض، مقترض مالک مال مورد قرض می شود. همچنین ودیعه عقدی جایز است. اما قرض عقدی است لازم.
در صورت تلف شدن مال مورد قرض تکلیف چیست؟
فرض کنید الف مالی را به ب قرض می دهد. قرار است ب مال را به الف در موعد معینی برگرداند. اما مال در ید ب تلف می شود. در این صورت مقترض مکلف است مثل یا قیمت مال را به مقرض بدهد. ماده 649 قانون مدنی در این خصوص چنین مقرر می نماید:
اگر مالی که موضوع قرض است بعد از تسلیم تلف یا ناقص شود از مال مقترض است.
نکات مهم عقد قرض:
1- مقترض باید مثل مالی را که تلف کرده است، پس دهد حتی اگر مال از نظر قیمت تنزل کرده باشد.
2- اگر زمانی برای پس دادن مال مورد قرض مشخص نشده باشد مقرض نمی تواند قبل از مهلت طلب خود را در استیفاء کند.
3- گاهی ممکن است دادگاه با توجه به اوضاع و احوال درخواست تقسیط دهد.
نتیجه گیری مقاله
قرض عقدی است که به موجب آن فردی مالی را به دیگری قرض می دهد. عقد قرض عقدی لازم است. بنابراین با فوت و حجر طرفین از بین نمی رود. همان طور که در مقاله توضیح دادیم میان عقد قرض و عقد ودیعه و عاریه تفاوت های زیادی وجود دارد. اما به اشتباه مردم این عقود را به جای یکدیگر به کار می برند. کسی که مال را قرض می گیرد، مقترض نام دارد و طرف مقابل مقرض است. فرد قرض گیرنده مالک مال می شود و باید در مدت زمان معینی مثل یا قیمت مال را به مقرض پس دهد.
در عقد قرض، قرض گیرنده مالک مال می شود. مثلا اگر حسن صد هزار تومان به رضا قرض دهد، رضا مالک آن صد هزار تومان می شود و باید مثل یا قیمت آن را به قرض دهنده پس دهد. اما در عقد عاریه، شخص مستعیر تنها حق انتفاع و بهره مندی از مال مورد عاریه را دارد و بس. بنابراین، مالک مالی که عاریه گرفته، نخواهد شد. اگر اتفاقی برای آن مال بیفتد، مستعیر به عنوان امین ضامن است و باید جبران خسارت نماید.
عقد ودیعه نیز همچون عقد عاریه است. در ودیعه مستودع تنها وظیفه حفظ و نگهداری مال مورد ودیعه را دارد. چنانچه مستودع در نگهداری از مال دچار تعدی و تفریط گردد، ضامن و مسئول است. این در حالی است که عقد قرض یک عقد تملیکی است و مقترض مالک مال خواهد شد.
النهایه، عقد عاریه و ودیعه هر دو عقد جایز هستند. اما عقد قرض یک عقد لازم است و با فوت و حجر طرفین منفسخ نخواهد شد.
قبل از تنظیم قرارداد قرض و یا هر اقدام حقوقی با وکیل متخصص در آن حوزه مشورت کنید. وکلای موسسه ترنم عدالت با تخصص در حوزه های حقوقی، کیفری، ملکی، ثبتی، و … شما را تا رسیدن به حقتان یاری و مساعدت می نمایند. با ما تماس بگیرید.