تعهدات طبیعی دسته ای از تعهدات هستند که از طریق قانونی و قضایی قابل مطالبه نیستند. این تعهدات بسیار شباهت به تعهدات اخلاقی دارند. پس طبق این تعریف چنانچه بدهکار به تعهد خود عمل نکند موجبی برای اجبار و الزام او به ایفای تعهد وجود ندارد چرا که این تعهد جنبه قانونی ندارد بلکه بیشتر حالت اخلاقی دارد. در این نوشتار به انواع تعهدات طبیعی و ایفای تعهد طبیعی و شناخت بیشتر انواع تعهدات طبیعی می پردازیم:
تعریف و شفاف سازی مفهوم تعهدات طبیعی:
تعهد یا دین طبیعی تعهدی است که از طریق قانونی و قضایی قابل مطالبه است. از این لحاظ به تعهد اخلاقی شباهت دارد. ماده 266 قانون مدنی در این فرضیه می گوید در مورد تعهداتی که متعهد به درخواست و میل خودش به تعهدش عمل می کند دعوای استرداد قابل قبول ( مسموع) نیست. برای درک بهتر موضوع مثالی در این خصوص ذکر می کنیم:
مثال برای ایفای تعهدات طبیعی:
مثلا در قانون ما نفقه گذشته فرزند قابل مطالبه نیست. حال اگر پدری به فرزند خود شش ماه نفقه نداده است و بخواهد نفقه شش ماه را یک جا بپردازد دیگر حق استرداد آن را طبق قانون ندارد. برخی استادان حقوقی مثالهای دیگری را به عنوان ایفای تعهدات طبیعی ذکر کردند. فرض کنید بستانکاری در یک دعوا به دلیل فقد دلیل کافی و سوگند خوانده محکوم به بی حقی شود. ولی پس از چندی خوانده محکوم علیه که خود را مدیون می داند به دین خود عمل می کند و بدهی خود را می پردازد. در این صورت دیگر دعوای استرداد وجه مسموع نیست.
قلمروی ایفای تعهدات طبیعی:
برخی اظهار نظر کردند که قلمروی ایفای حقوق طبیعی را نمی توان به چند مورد خاص محدود می کرد. بلکه هر جا شخصی دین اخلاقی را احساس کند که جامعه آن را شایسته حیات و از واجبات وجدانی ببیند پرداخت آن دین از ایفتی تعهدات طبیعی به شمار می آید. مانند تکلیف انفاق خواهر درمانده که واجب النفقه محسوب می شود. این نظریه هر چند قلمروی ایفای تعهدات طبیعی را گسترش می دهد اما با معیارهای عدالت و انصاف سازگارتر است.
نقد نظریه فوق در مورد ایفای تعهدات طبیعی:
برخی چنین بیان می کنند که این نظریع مرز بین اخلاق و حقوق را نادیده می گیرد و هر نوع تعهد اخلاقی را به تعهد طبیعی تبدیل می کند. آنچه ماده 266 قانون مدنی در مورد ایفای تعهدات طبیعی بیان می کند به نظر می رسد قلمروی ایفای تعهدات طبیعی را گسترش داده است. باید منتظر ماند و دید آیا قانون گذار بعدها این ماده را اصلاح می کند یا خیر؟
نکته مهم در مورد ایفای تعهدات طبیعی:
اگر شخصی در قمار ببازد و بر اساس آن وجهی به طرف مقابل بپردازد این امر طبق قانون ایران در دسته ایفای تعهدات طبیعی نیست که استرداد آن مسموع نباشد. اینجا پرداخت کننده می تواند به دلیل ایفای بلاجهت یا ناروا مبلغی که پرداخت کرده را مسترد نماید.
نتیجه گیری:
تعهدات طبیعی در ماده 266 قانون مدنی مورد اشاره قانون گذار قرار گرفته است. این دسته از تعهدات تکالیفی هستند که از نظر قانونی دلیلی برای پرداخت آن ها نیست. اما شخص بدهکار از منظر اخلاقی به وظیفه خود عمل می کند. در صورتی که شخصی به تعهدات طبیعی خود عمل کند طبق ماده 266 قانون مدنی حق استرداد آن را ندارد. مثال های مختلفی در این خصوص بیان شد که در متن مقاله به آن ها اشاره کردیم. مثلا شخصی که طلبکار است و موفق به حاکم شدن در دعوا نشده است، پس از آن مدیون یا بدهکار به ایفای بدهی خود عمل می کند در این صورت او دیگر حق پس گرفتن مبلغ را ندارد.
نظر شما در خصوص این نوشتار چیست؟ لطفا در قسمت دیدگاه نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.