مقدمه وضعیت پناهندگان در قانون
امروزه امری رایج است که بسیاری از افراد به دلیل مشکلات سیاسی یا اجتماعی که در وطن خود دارند ناچار به پناهندگی در کشور دیگر می شوند. در این راستا ماده اول اعلامیه جهانی حقوق بشر مقرر کرده است که هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه و آزار پناهگاهی جستجو و در کشورهای دیگر پناه اختیار کند. پناهندگی یکی از طرق مهاجرت نیز می باشد. به عبارتی می توان گفت مهاجرت از طریق پناهندگی کم هزینه ترین راه برای مهاجرت اما سخت ترین راه است. به طوری که شاید شما مجبور باشید تمامی پلهای پشت سر خود را خراب کنید اگر از طریق پناهندگی بخواهید به کشور دیگری مهاجرت نمایید. وضعیت پناهندگان در قانون
این روش مهاجرت معمولا از سوی کارشناسان و متخصصان امر مهاجرت پیشنهاد نمی شود. اما روشی است که سالیان سال است وجود دارد. همان طور که از نام پناهندگی پیداست افراد ممکن است به دلیل ایجاد ترس و وحشت و شکنجه ای که در کشور خود متحمل می شوند، مجبور به پناهندگی شوند. در مقاله زیر در مورد وضعیت پناهندگان در قانون بحث خواهیم نمود.
تاریخچه پناهندگی وضعیت پناهندگان در قانون
می توان گفت پناهندگی موضوع قدیمی است. همزمان با پیدایش بشر از یک سو و شکل گیری کشورها از سوی دیگر، موضوع پناهندگی مطرح شده است. اما پس از پایان جنگ جهانی اول موضوع پناهندگی در سراسر گیتی وسعت گرفت. بنابراین، تعداد پناهندگان افزایش یافت. این امر به حدی شدت یافت که نیاز بود از منظر بین المللی نهادی بر وضعیت قانونی پناهندگان در سراسر جهان نظارت کند. همچنین چندین موافقت نامه بین المللی نیز در راستای حقوق پناهندگان و وضعیت آنها شکل گرفت.
در سال 1948 سازمان بین المللی پناهندگان از سوی برخی از کشورها تاسیس شد. وضعیت پناهندگان در قانون
اما وظایف این نهاد چیست؟
1-تنظیم و صادر کردن اسناد هویتی برای پناهندگان.
2- تعیین محلی به عنوان اقامتگاه برای پناهندگان.
3- حمایت قانونی از پناهندگان. وضعیت پناهندگان در قانون
اداره کمیسر عالی پناهندگان 1951 چه نهادی است و چه مسئولیتی بر عهده دارد؟
از دیگر نهادهای شکل گرفته به منظور احقاق حقوق پناهندگان اداره کمیسر عالی پناهندگان بود. تاسیس این اداره نیز گامی مثبت در جهت احقاق حقوق پناهندگان بود. از وظایف اصلی کمیسر عالی پناهندگان 1951 حمایت و حفظ منافع پناهندگانی بود که در کشور خود در معرض تعقیب بودند. کارهای مربوط به اسکان و اقامت پناهندگان نیز بر عهده اداره کمیسر عالی پناهندگان قرار گرفت.
همان طور که ملاحظه می کنید اقدامات بی نظیری در راستای نیل به حقوق پناهندگان در صحنه ی بین المللی انجام شد. حتی چندین موافقت نامه و مقاوله نامه مربوط به امور پناهندگان توسط کشورها امضاء شد. گفتنی است، اداره کمیسر عالی پناهندگان این حق را به موجب قطع نامه های مجمع عمومی دارد که به منظور بهبود و ترقی بخشیدن به امور پناهندگان قراردادهایی با دولتها امضا کند.
بیشترین پناهندگان مربوط به چه کشورهایی بودند؟ وضعیت پناهندگان در قانون
هنگام وقوع جنگ جهانی دوم، بسیاری از پناهندگان از اروپا بودند. در سال 1963، تعداد زیادی پناهنده از قاره آسیا و آفریقا به سایر کشورها گریختند. در آسیا فراریان از چین کمونیست و در هنگ کنگ فراریان از تبت بودند و همچنین تعدادی فراری از هند و پاکستان بودند. آن زمان تمهیداتی برداشته شد که بسیاری از پناهندگان به وطن خود عودت داده شدند و تنها حدود یک میلیون و چهارصد پناهنده تحت حمایت و مراقبت اداره کمیسر عالی قرار گرفتند.
اکنون چه اقداماتی برای امور پناهندگان در حال انجام است؟ وضعیت پناهندگان در قانون
کمیسریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان که به اختصار UNHCR نامیده می شود، نهادی است که حمایت گسترده از پناهندگان را بر عهده دارد. همچنین، این نهاد وظیفه نظارت بر اجرای صحیح کنواسیون ها و موافقت نامه های بین المللی مربوط به امور پناهندگان را عهده دار شده است.
آیا ایران به کنوانسیون های مربوط به پناهندگی پیوسته است یا خیر؟
بله. ایران به موجب “قانون کنوانسیون مربوط به وضع پناهندگان و پروتکل آن” مصوب 25 خرداد ماه 1354 مقررات مربوط به پناهندگان را پذیرفته است. همچنین در اصل 155 قانون اساسی این مهم مورد توجه قانون گذار قرار گرفته است که کشور ایران می تواند به افراد سایر کشورها که پناهی ندارند، پناهندگی اعطا کند البته به این شرط که خائن و تبهکار نباشند. وضعیت پناهندگان در قانون
آیین نامه پناهندگی مربوط به سال 1342 نیز در مورد پناهندگی و حقوق پناهندگان مقرراتی را وضع نموده است. وضعیت پناهندگان در قانون
منظور از پناهندگی چیست؟ و پناهنده چه کسی است؟
پناهنده فردی است که به دلایل سیاسی و اجتماعی یا مذهبی یا نژادی از ترس جان خود و یا خانواده خود به کشوری پناهنده می شود. این کشور می تواند ایران باشد. ایران نیز چنین تعریفی را برای فرد پناهنده اعلام کرده است.
مراحل پناهنده شدن فردی به کشوری دیگر چگونه است؟ وضعیت پناهندگان در قانون
به موجب قوانین ایران فردی که تقاضای پناهندگی را می نماید در زمان تقدیم درخواست باید مقیم ایران باشد.
بنابراین به موجب ماده 2 آیین نامه مربوط به امور پناهندگان، پناهندگان در شرایط زیر باید درخواست خود را تقدیم دولت جمهوری اسلامی ایران نمایند:
1- عبور شخص پناهنده از منطقه مرزی به خاک ایران.
2- درخواستی از سوی یکی از خارجیان مقیم خارج مبنی بر پناهندگی فردی به دولت ایران.
3- تقدیم درخواست توسط خارجیان مقیم ایران برای پناهندگی.
نکته: گاهی اوقات زمانی برای تقدیم درخواست باقی نمی ماند. بنابراین، در این حالت زمانی که پناهنده وارد خاک ایران می شود به اولین کلانتری یا مقام صلاحیتدار مراجعه می کند و تقاضای پناهندگی خود را مطرح می کند. البته،
در این فرض نیز باید چند فاکتور و نکته از سوی دولت ایران مورد بررسی قرار گیرد:
اول- عدم سوء نیت متقاضی و پناهنده شدن به دلایل سیاسی، مذهبی، نژادی یا عضویت در گروه های خاص به گونه ای که جان خودش یا اعضای خانواده که تحت تکفل او هستند در معرض خطر قرار بگیرد.
دوم- متقاضی مرتکب جنایات جنگی یا جنایت علیه صلح و انسانیت یا جرایم شدید حقوق عمومی نشده باشد. جرایم علیه صلح و انسانیت در اسناد بین المللی مورد اشاره قرار گرفته است. از انواع این جرایم می توان به بمباران شیمیایی مردم بیگناه، ریختن بمب در جاهایی که محل سکونت افراد است و کشتارهای دسته جمعی، قاچاق انسانها و … اشاره کرد که می تواند از مصادیق مهم جرایم علیه صلح و انسانیت باشد. وضعیت پناهندگان در قانون
سوم- فرد متقاضی از نظر جسمانی برای دولت ایران خطری نداشته باشد. به این معنا که امراض جسمانی شدیدی نداشته باشد که خطری برای جامعه ایرانی داشته باشد.
چهارم- تشریفات پناهندگی از سوی فرد متقاضی پناهندگی طی شود.
پنجم- فرد متقاضی پناهندگی تعهد نماید که قوانین و مقررات ایران را رعایت کرده و به آن احترام گذارد.
اقدامات نهایی
پس از اینکه مراحل درخواست پناهندگی در ایران از سوی فرد متقاضی طی شد، در مورد رد یا قبول درخواست پناهندگی فرد تصمیم گیری خواهد شد. البته، فرد متقاضی پناهندگی مدتی را در نزد اردوگاه هایی که مربوط به پناهندگان است سپری خواهد نمود (مشابه این اردوگاه ها در سایر کشورها نیز وجود دارد. به عنوان مثال در آلمان فرد باید مدت 6 ماه را در کمپ بگذراند که دوران بسیار سختی است و افراد در سایر کشورها نیز ممکن است با شما در یک کمپ باشند. همچنین کمپ ها و یا اردوگاه ها از منظر بهداشتی در وضعیت نابه سامانی به سر میبرند).
در اردوگاه ها به فرد پناهنده گاها مستمری به طور نقدی و در برخی مواقع به طور غیر نقدی داده می شود. وضعیت پناهندگان در قانون
کمیته دایمی پناهندگان در ایران چیست؟
کمیته دائمی پناهندگان یکی دیگر از نهادهای شکل گرفته برای حمایت از حقوق پناهندگان در ایران است. این نهاد در وزارت کشور تاسیس شده است. اعضای این نهاد عبارتند از: رئیس اداره سیاسی وزارت کشور، مدیر کل سیاسی وزارت کشور، نمایندگان عالی رتبه وزارت امور خارجه، وزارت کار و امور اجتماعی، ستاد ارتش، وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی.
اگر تقاضای فرد متقاضی پناهندگی در ایران رد شود چه اتفاقی می افتد؟
در صورتی که با درخواست فرد متقاضی پناهندگی موافقت نشود، فرد پناهنده باید خاک ایران را ترک کند.
اگر تقاضای فرد متقاضی پناهندگی در ایران قبول شود چه اتفاقی می افتد؟
اگر موضوع پناهندگی مورد پذیرش قرار گیرد، تمهیدات لازم از سوی دولت ایران انجام می شود. توضیح آنکه برای فرد متقاضی پناهندگی دفترچه ای دال بر اقامت او در ایران صادر می شود. این امر در دفتر نیروی انتظامی نیز درج می شود. حتی به افراد تحت تکفل فرد پناهنده مانند پدر و مادر و همسر و فرزندان او نیز پناهندگی اعطا خواهد شد.
دفترچه پناهندگی چیست؟
دفتر پناهندگی حکم سند هویتی فرد را دارد. با این دفترچه فرد پناهنده به طور رسمی شناسایی می شود. البته حفظ این دفترچه نیز مقرراتی دارد که باید از سوی فرد پناهنده مورد رعایت قرار بگیرد. به این معنا که هر سه ماه یکبار این دفترچه باید مورد تمدید قرار گیرد.
حقوق پناهندگان در ایران شامل چه چیزهایی است؟
فرد پناهنده از حق داشتن املاک و حق داشتن اشتغال و حق تظلم خواهی در مراجع قضایی برخوردار است. بنابراین با او رفتار مناسبی انجام خواهد شد.
نکته: پناهندگان از دادن الزام برای تامین که در ماده 144 قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است معاف هستند.
نکته: پناهندگان از اخذ ویزا معاف خواهند بود.
آیا تابعیت ایران به فرد پناهنده اعطا می شود؟ وضعیت پناهندگان در قانون
ماده 13 آیین نامه مربوط به پناهندگان در این خصوص چنین نظر داشته است که اعطای تابعیت به فرد پناهنده در فرضی امکان پذیر است که فرد پناهنده در مدت زمان اقامت خود در ایران کلیه حقوق و قوانین ایران را رعایت کرده باشد. بنابراین، در این فرض فرد پناهنده می تواند امیدوار باشد که تابعیت ایرانی به او اعطا شود.
بیشترین پناهندگان در ایران از چه کشوری بودند؟
پس از انقلاب اسلامی عده ای زیادی از افغانها به دلیل شرایط سخت و نابه سامانی که در کشور افغانستان حاکم بود و کشتار و ناامنی های شدید افغانستان به کشور ایران پناهنده شدند. جنگ تحمیلی هشت ساله میان عراق و ایران فرصتی بود که عده ای از عراقیان از عراق خارج شدند و به دلیل اوضاع سیاسی به هم ریخته میان عراق و ایران به کشور ایران روی آورند. در آن سالها، ایران برای آنها تمهیدات ویژه ای در نظر گرفت که از منظر اقتصادی، بهداشتی، درمانی و … تحت نظارت دولت ایران قرار بگیرند.
آیا می توان پس از مدتی پناهندگی را لغو کرد؟
بله. به موجب قوانین ایران امکان لغو پناهندگی وجود دارد. اما چطور؟
امکان لغو پناهندگی به دو طریق امکان پذیر است:
1- پناهنده باید بر اساس قوانین و مقررات ایران عمل نماید. حال اگر پناهنده قوانین و مقررات ایران را رعایت نکند، پناهندگی او لغو خواهد شد و حتی ممکن است فرد پناهنده تحت تعقیب مراجع قضایی نیز قرار بگیرد. می دانیم که داشتن سلاح برای مردم عادی در کشور جرم است. حال اگر فرد پناهنده قوانین ایران در این مورد را نادیده بگیرد و اقدام به حمل و نگهداری اسلحه نماید در این صورت پناهندگی او لغو خواهد شد. اما سوالی که ممکن است پیش بیاید، این است که اگر فرد پناهنده بدون داشتن سوء نیت و به دلیل جهل نسبت به قوانین ایران، قانونی را زیر پا گذارد؟ تکلیف چیست؟
در مورد این امر پاسخ صریحی از سوی قانون گذار وجود ندارد. اما از منظر عقلانی فرد پناهنده باید با سوء نیت قصد اخلال در نظام قانونی ایران را داشته باشد. بنابراین اگر پناهنده نسبت به قوانین ایران جاهل باشد، در نتیجه قانونی را رعاتی نکند، مشول مقررات مربوط به لغو پناهندگی قرار نخواهد گرفت.
2- اگر کمیته دایمی پناهندگان تشخیص دهد که اوضاع و احوال مربوط به پناهندگی از بین رفته است. در نتیجه دیگر خطر جانی فرد پناهنده و یا افراد تحت تکفل او را تهدید نمی کند. در این صورت به موجب ماده 11 آیین نامه پروانه پناهندگی فرد لغو می شود. وضعیت پناهندگان در قانون
این نکته را در نظر داشته باشید که به موجب قوانین ایران فرد پناهنده را به هیچ وجه نمی توان به کشوری که جان و آزادیش در خطر است اعزام نمود. بنابراین باید اطمینان حاصل کرد که خطری جان و آزادی فرد پناهنده را تهدید نمی کند. در این صورت می توان پروانه پناهندگی او را لغو نمود.
نکته: لغو پروانه پناهندگی دلیلی برای ترک خاک ایران از سوی فرد پناهنده است.
اما اگر خاک ایران را ترک نکند چه اقدامی انجام خواهد شد؟ وضعیت پناهندگان در قانون
مقنن در اینجا مسئله را مسکوت گذاشته است. اما با توجه به سایر مقررات به ویژه مقررات مربوط به ترک تابعیت و با وحدت ملاک از آن قوانین به نظر می رسد فرد پناهنده از کشور اخراج می گردد.
نکته: کمیته دایمی پناهندگان و وزیر کشور اقدام به لغو پروانه پناهندگی خواهند نمود.
نکته: محل اقامت و کار پناهنده توسط کمیته دایمی تعیین می شود.
مقایسه پناهندگان با ماده 976 قانون مدنی در مورد اتباع ایران
متاسفانه در نگارش ماده 976 قانون مدنی ایران دقت کافی به عمل نیامده است. در بند 1 ماده 976 کلیه سکنه ایران را در دسته اتباع ایران شمرده است. حال ممکن است این تناقض به وجود آید که پناهندگان به موجب این بند نیز تبعه ایران شناخته می شوند. اما چنین نیست. با ارائه نظر مشورتی قوه قضاییه در مورد این موضوع چنین اتخاذ تصمیم شد که برای پناهندگان داشتن دفترچه اقامت صرفا دال بر پناهنده بودن است و آنها تبعه ایران محسوب نمی شوند.
همانطور که پیشتر گفته شد در صورتی که پناهندگان مدتی در ایران اقامت داشته باشند و کلیه قوانین و مقررات ایران را رعایت کنند و به آن احترام گذارند،می توان نسبت به داشتن تابعیت ایرانی برای آنها نظر مساعدی داد. در غیر از این فرض، پناهندگان، اتباع ایران تلقی نخواهند شد. بنابراین، صرف استناد به بند اول ماده 976 اشتباه است. با توجه به وضعیت کنونی کشور افغانستان و هجوم طالبان و قدرت طلبی آن ها به کشور و موج زیاد خروج افغانها از کشور بهتر آن است که بند 1 ماده 976 قانون مدنی از سوی مقننین ایرانی مورد اصلاح قرار گیرد تا مستمسکی برای تابعیت پناهندگان نباشد.
فرد پناهنده از چه حقوقی در کشور ایران محروم است؟
به موجب تبصره اول ماده هفتم آیین نامه، پناهنده حق شرکت در فعالیت های سیاسی و سندیکایی را ندارد.
در صورتی که فرد پناهنده اقدامی علیه امنیت ایران انجام دهد تکلیف چیست؟
در صورتی که فرد پناهنده مرتکب جرمی علیه امنیت ایران شود وزیر کشور به پیشنهاد کمیته دایمی پناهندگان گواهینامه پناهندگی او را لغو می کند. سپس فرد پناهنده تحت تعقیب مراجع قضایی قرار میگیرد. اما در هر حال به او مهلتی داده می شود تا هر چه سریع تر خاک ایران را ترک کند.
آیا پناهندگان حق خروج از کشور را دارند؟ وضعیت پناهندگان در قانون
بله. البته در صورتی که از منظر امنیتی و نظم عمومی مشکلی پیش نیاید پناهندگان می توانند پروانه مسافرتی برای سفر دریافت کنند و با داشتن این پروانه به سایر کشورها سفر نمایند. به موجب آیین نامه اجرایی صدور سند مسافرت پناهندگان سیاسی مصوب سال 1366 مقررات مربوط به مسافرت پناهندگان و خروج آنها از مرز ایران تعیین تکلیف شده است. به موجب همین آیین نامه، مدت اعتبار سند مسافرت به پناهندگان از تاریخ صدور یک سال است. البته برای پنج نوبت یک ساله دیگر نیز قابل تمدید است.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.
