مفهوم قسامه چیست

قانون گذار در فصل چهارم قانون مجازات اسلامی قسامه را مطرح کرده است. به عبارتی، می توان گفت به جز اقرار، شهادت، سوگند و علم قاضی، قسامه یکی دیگر از راه های اثبات جنایت است. اما توجه کنید که قسامه نیز مانند سایر ادله اثبات جرم، دارای قواعد ویژه ای در قانون مجازات اسلامی است. در این مقاله به مفهوم قسامه و شرایط آن می پردازیم. مفهوم قسامه چیست

مفهوم قسامه چیست؟

ماده 313 قانون مجازات اسلامی قسامه را چنین تعریف می کند: مفهوم قسامه چیست

قسامه عبارت از سوگندهایی است که درصورت فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر و وجود لوث، شاکی برای اثبات جنایت عمدی یا غیرعمدی یا خصوصیات آن و متهم برای دفع اتهام از خود اقامه می کند.

همانطور که از تعریف ماده 313 قانون مجازات برمی آید، قسامه به مجموعه قسم هایی گفته می شود که برای اثبات جنایت عمدی یا غیرعمدی به کار گرفته می شود. اما فراموش نکنید که استناد به قسامه شرایطی دارد:

1- منکرِ جنایت، ادله دیگری به جز سوگند نداشته باشد. مفهوم قسامه چیست

2- لوث برای قاضی حاصل شود.

منظور از لوث چیست؟

ماده 314 قانون مجازات اسلامی لوث را چنین تعریف می کند:

لوث عبارت از وجود قرائن و اماراتی است که موجب ظن قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب از جانب متهم می شود.

بنابراین، می توان گفت لوث نشانه هایی است که موجب ظن و گمان قاضی به ارتکاب جنایت . یا نحوه ارتکاب جنایت می شود.

لوث در قضیه آرمان عبدالعالی:

1- آرمان عبدالعالی آخرین فردی بوده که با غزاله شکور ملاقات می کند. مفهوم قسامه چیست

2- بحث و مشاجره میان آنها شکل میگیرد.

3- وجود رد خون در خانه آرمان عبدالعالی.

4- وجود خون روی میله بارفیکس.

نکات مربوط به لوث چیست؟ مفهوم قسامه چیست

1- صرف حضور یک نفر در محل وقوع جرم لوث محسوب نمی شود. فرض کنید الف کشته شده، ب در صحنه جرم حضور داشته است. صرف حضور ب به معنای ایجاد لوث برای قاضی نیست.

2- اگر قاضی به دنبال آن است که مستند حکم خود را قسامه قرار دهد، باید نشانه ها و قرائنی که موجب شکل گیری لوث برای قاضی شده است را در حکم خود قید کند.

3- پس از حدوث لوث، قاضی از متهم می خواهد تا دلیلی بر نفی اتهام خود اقامه کند. اگر متهم دلیلی ارائه کند (به عنوان مثال شهودی را ارائه نماید) نوبت به قسامه نمی رسد. اما اگر متهم هیچ دلیلی برای نفی اتهام از خود ارائه نکند، نوبت به قسامه می رسد.

مقررات اقامه قسامه چیست؟

اگر متهم دلیلی برای رد اتهام از خود ارائه نکند، شاکی می تواند اقامه قسامه کند و یا از متهم بخواهد که اقامه قسامه نماید. حال اگر شاکی اقامه قسامه کند، جنایت ثابت می شود.

اما، در فرضی که شاکی نه خود اقامه قسامه می کند و نه قسامه را به متهم رد می می کند، دو حالت به وجود می آید:

1- متهم در جنایت عمدی با اخذ تامین آزاد می شود.

2- متهم در جنایت غیرعمدی بدون اخذ تامین آزاد می شود. مفهوم قسامه چیست

نکته: شاکی در فرض وقوع جنایت عمدی و اخذ تامین از متهم، حداکثر سه ماه مهلت دارد تا اقامه قسامه کند و یا از متهم مطالبه قسامه کند. در غیر این صورت تامین رفع می شود. 

ماده 318 قانون مجازات اسلامی مقرر می کند:

اگر شاکی اقامه قسامه نکند و از مطالبه قسامه از متهم نیز خودداری ورزد، متهم در جنایات عمدی، با تامین مناسب و در جنایات غیرعمدی، بدون تامین آزاد می شود لکن حق اقامه قسامه یا مطالبه آن برای شاکی باقی میماند.
تبصره- در مواردی که تامین گرفته می شود، حداکثر سه ماه به شاکی فرصت داده می شود تا اقامه قسامه نماید یا از متهم مطالبه قسامه کند و پس از پایان مهلت از تامین اخذ شده رفع اثر می شود.

حال اگر شاکی قسامه را از متهم مطالبه کرد و متهم از اقامه قسامه خودداری کرد چه اتفاقی می افتد؟

در این فرض دو حالت را باید با هم تفکیک نمود:

1- متهم قسامه را اداء می کند: در این حالت تبرئه می شود.

2- متهم از قسامه خودداری می کند: باید دیه پرداخت کند.

ماده 319 قانون مجازات اسلامی بیان می کند: مفهوم قسامه چیست

اگر شاکی از متهم درخواست قسامه کند و وی حاضر به قسامه نشود به پرداخت دیه محکوم می شود و اگر اقامه قسامه کند، تبرئه می گردد و شاکی حق ندارد برای بار دیگر، با قسامه یا بینه، دعوی را علیه او تجدید کند. در این مورد متهم نمی تواند قسامه را به شاکی رد نماید.

چه کسانی حق مطالبه قسامه را دارند؟

1- صاحبان حق قصاص یا دیه (اولیای دم).

2- ولی صاحبان حق قصاص یا دیه (اگر محجور باشند).

3- وکیل آنها.

4- فرد مجنی علیه

5- سایر ورثه در صورت نبود اولیای دم.

نکته: ادای سوگند قابل توکیل نیست. یعنی وکیل نمی تواند به جای موکل قسم بخورد. اما می تواند تقاضای قسم کند. 

ماده 320 و 321 قانون مجازات اسلامی: مفهوم قسامه چیست

اقامه قسامه یا مطالبه آن از متهم، باید حسب مورد، توسط صاحب حق قصاص یا دیه، یا ولی یا وکیل آنها باشد. همچنین است اقامه قسامه برای برائت متهم که به وسیله متهم، ولی یا وکیل آنها صورت میگیرد. اتیان سوگند به وسیله افراد قابل توکیل نیست.

اگر مجنیٌ علیه یا ولی دم فوت کند هر یک از وارثان متوفی، بدون نیاز به توافق دیگر ورثه متوفی یا دیگر اولیای دم، حق مطالبه یا اقامه قسامه را دارند.

در صورت شرکت در جنایت ادای قسامه چگونه اتفاق می افتد؟

اگر چند نفر در وقع جنایتی شرکت داشته باشند، ادای یک قسامه کافیست. بنابراین، برای هر کدام نیاز به قسامه جداگانه نیست. اما ممکن است فرضی وجود داشته باشد که در آن چند نفر مرتکب جرمی شده باشند، ولی شاکی ادعا کند که تنها یکی از آن چند نفر مرتکب جنایت شده است. در این صورت شاکی می تواند با اقامه قسامه همان فرد مورد نظر را قصاص کند. حال، ممکن است سهم دیه آن فردی که قصاص می شود بیشتر باشد. در این صورت شرکای او باید مازاد دیه را به او پرداخت کنند.

اگر متهمین متعدد باشد آیا هر کدام باید قسامه جداگانه ای اقامه کنند؟

بله. در صورت تعدد متهمین برای هر کدام قسامه جداگانه ای لازم است.

ماده 327 قانون مجازات اسلامی:

…در صورت تعدد متهمان، برای برائت هریک، اقامه قسامه مستقل لازم است.

اگر شاکیان متعدد باشند آیا هر کدام باید قسامه جداگانه یاد کنند؟

خیر. در صورت تعدد شاکیان اقامه یک قسامه کافیست.

قسمت اول ماده 327 قانون مجازات:

درصورتی که شاکی متعدد باشد، اقامه یک قسامه برای همه آنان کافی است …

نکته: ممکن است اصل جنایت با لوث ثابت شود. اما نوع آن (یعنی عمدی یا غیرعمدی بودن آن) ثابت نشود. در این صورت متهم به دیه محکوم می شود. 

اگر لوث به شکل مردد شکل بگیرد تکلیف چیست؟

در این فرض پس از وقوع قسامه علیه مرتکب، دو حالت وجود دارد:

1- شاکی قسامه را به متهم یا متهمین رد می کند. اگر متهمین سوگند بخورند دیه از بیت المال پرداخت می شود.

2- شاکی قسامه را به متهمین رد می کند، اما آنها از ادای سوگند خودداری می کند. در این فرض باید دیه پرداخت کنند.

نصاب قسامه چقدر است؟ مفهوم قسامه چیست

تصاب در نظر گرفته برای قسامه، تعداد 50 سوگند از سوی خویشاوندان و بستگان ذکور مدعی است. توجه کنید تکرار قسم ها از مدعی (شاکی) پذیرفته نمی شود. نصاب قسامه برای متهم نیز همین میزان است. با این تفاوت که تکرار قسمها از متهم پذیرفته می شود.

نکته: سوگند شاکی و متهم جز سوگندها محاسبه می شود. 

مواد 336، 337 و 338 قانون مجازات اسلامی: