گاهی اوقات ورشکستگی تاجر ورشکسته در اثر دلایلی رخ می دهد که خارج از اراده اوست. به عبارت دیگر ممکن است تاجر ورشکسته هیچ تقصیری نداشته باشد و صرفا به دلیل عسر و حرج و تنگدستی دچار ورشکستگی گردد. در این طور مواقع لازم است حسن تعاون و همکاری با تاجر ورشکسته انجام گیرد. در واقع، شرایط ایجاب می کند که بستانکاران تاجر ورشکسته با او مدارا کنند. چه این امر ببه نفع خود طلبکاران است. قرارداد ارفاقی ای که با تاجر ورشکسته منعقد می شود، شرایط و انواعی دارد که در این نوشتار قصد داریم با مفهوم قرارداد ارفاقی آشنا شویم و سپس انواع آن را بشناشیم.
مفهوم قرارداد ارفاقی:
قرارداد ارفاقی، قراردادی است که طلیکاران تاجر ورشکسته به علت عسرت و تنگدستی و نه تقلب با تاجر منعقد می کنند. در قرارداد ارفاقی شرایطی ذکر می شود که تاجر نیز به آن شرایط متعهد می گردد. گاهی اوقات قرارداد ارفاقی قبل از اعلام ورشکستگی تاجر است. به این معنا که طلبکاران ترجیح می دهند دور هم جمع شوند و از بخشی ازطلب خود از تاجر ورشکسته صرف نظر کنند و به تاجر مهلت دهند تا دوباره کسب و کار خود را راه بیندازد. سپس الباقی طلب آنها را بدهد. پس این مفهوم قرارداد ارفاقی قبل از اعلام ورشکستگی تاجر است. در اینجا احتیاجی به مداخله مدیر تصفیه نیست و این قرارداد بین تاجر و طلبکاران او رسمیت دارد. البته ممکن است طلبکاران ناظری برای نظارت بر کارهای تاجر انتخاب کنند و یا یک نفر را به صورت دوستانه و غیر رسمی به عنوان مدیر تصفیه انتخاب کنند. این ترتیب در حال حاضر میان تجار معمول است.
مفهوم قرارداد ارفاقی در قانون تجارت:
قرارداد ارفاقی در قانون تجارت دارای رسمیت قانونی است. به این معنا که طلبکاران پس از اعلام ورشکستگی تاجر تشخیص می دهند که تاجر حسن نیت داشته و با او قراردا ارفاقی منعقد می کنند. برای درک دقیق مفهوم قرارداد ارفاقی به صورت رسمی باید به مقررات قانون تجارت مراجعه کرد:
طبق مواد 476 تا 478 قانون تجارت و ماده 38 قانون اداره تصفیه پس از اینکه بستانکاران تاجر ورشکسته تعیین شدند و طلب آن ها مورد قبول واقع گردید. جلسه ای تشکیل می شود و در آن جسله از بستانکاران دعوت می شود تا در مورد انعقاد قرارداد ارفاقی با تاجر اظهار نظر کنند. در جلسه لازم است که تاجر ورشکسته نیز حضور داشته باشند. مگر اینکه تاجر عذر موجهی برای عدم حضور اعلام کند که در این صورت می تواند وکیل خود را بفرستد. مدیر تصفیه در جلسه مذکور نظر نهایی خود را در مورد انعقاد قرارداد ارفاقی با تاجر اعلام می کند.
شرایط انعقاد قرارداد ارفاقی:
پس از انکه با مفهوم قرارداد ارفاقی در قانون تجارن آشنا شدیم حالا نوبت به بررسی شرایط انعقاد این قرارداد است. به منظور انعقاد قرارداد ارفاقی شرایط زیر لازم است:
1- تاجر ورشکسته به تقلب نباشد:
به موجب ماده 483 قانون تجارت اگر تاجر ورشکسته به تقلب باشد قرارداد ارفاقی با او منعقد نمی شود. همان طور که از نام قرارداد ارفاقی بر می آید این قراردادد ارفاقی در حق تاجر است. اما کسی که مباردت به تقلب مب کند مستحق ارفاق نیست. اما در مورد ورشکستگی به تقصیر قانون گذار زیاد سخت نگرفته است. چه اینکه قانون گذار در ماده 484 اعلام می کند که اگر تاجر ورشکسته به تقصیر باشد امکان انعقاد قرارداد ارفاقی با او وجود دارد. اما در صورتی که تعقیب تاجر شروع شده باشد طلبکار می تواند تا زمان حصول نتیجه صبر کند.
2- رضایت طلبکاران برای انعقاد قرارداد ارفاقی وجود داشته باشد:
به منظور انعقاد قرارداد ارفاقی لااقل نصف به علاوه یک طلبکاران با داشتن سه ربع از مطالبات باید در جسله شرکت کنند. اما گاهی ممکن است اکثریت عددی طلبکاران حاضر شوند؛ ولی از حیث مطالبات دارای سه ربع طلب نباشند. در این صورت جلسه ثانی تشکیل می شود.
3- قرارداد ارفاقی باید به تصدیق دادگاه برسد:
به منظور تحقق مفهوم قرارداد ارفاقی به معنای آن چیزی که در آن تجارت به کار رفته است؛ لازم است تا قرارداد ارفاقی به تصدیق دادگاه برسد. البته این امر برای موردی است که حکم ورشکستگی تاجر ورشکسته توسط دادگاه صادر شود.
اثرات قرارداد ارفاقی چیست؟
پس از آنکه با مفهوم قرارداد ارفاقی آشنا شدیم بهتر است اثرات آن را بشناسیم. با انعقاد قرارداد ارفاقی اداره تصفیه صورت حساب کاملی با حضور تاجر ورشکسته تنظیم می کند. پس از تنظیم صورت جلسه ابتدا از اموال تاجر ورشکسته به طلبکارانی که قرارداد ارفاقی را امضا نکردند داده می شود و سپس تاجر مجددا مشغول به کار می شود تا طلب طلبکارانی که قرارداد ارفاقی را امضا کردند پرداخت شود.
آیا ابطال قرارداد ارفاقی ممکن است؟
بله، طبق مفهوم قرارداد ارفاقی در قانون تجارت در دو جا امکان پذیر است:
1- در صورتیکه تاجر به ورشکستگی به تقلب محکوم شده باشد؛
2- در صورتی که پس از تصدیق قرارداد ارفاقی معلوم شود که در میزان دارایی یا قرض تاجر حیله ای به کار رفته است. اگر قرارداد ارفاقی ابطال شود اثرات آن نیز از بین می رود و ادره تصفیه مجددا کار تصفیه را شروع می کند.
آیا قرارداد ارفاقی قابل فسخ است؟
تاجر مکلف است تعهداتد و الزامات مندرج در قرارداد ارفاقی را رعایت و اجرا کند. پس می توان گفت، در فرضی که تاجر به تعهداتش عمل نکند قرارداد ارفاقی از جانب هر ذینفعی قابل فسخ است.
نتیجه گیری:
در این نوشتار با مفهوم قرارداد ارفاقی آشنا شدیم. گاهی قبل از اینکه طلبکاران به دادگاه اعلام کنند خودشان اقدام به انعقاد قرارداد ارفاقی با تاجر می کنند که این امر بسیار مرسوم است. اما چنانچه ورشکستگی تاجر به دادگاه اعلام شود و عملیات تصفیه آغاز شود انعقاد قرارداد ارفاقی با تاجر باید به تصدیق دادگاه برسد. در غیر این صورت اثری ندارد. البته اگر معلوم شود تاجر ورشکسته به تقلب است و حیله به کار رفته است در این صورت قرارداد ارفاقی باطل خواهد بود. همچنین اگر تاجر به تعهدات خودش عمل نکند قرارداد ارفاقی قابل فسخ است.