قرابت رضاعی در کنار قرابت نسبی و سببی، یکی دیگر از قرابت های مقرر در قانون مدنی است. اگر شخصی با دیگری قرابت رضاعی داشته باشد امکان ازدواج میان آن دو وجود ندارد. اما حدوث قرابت رضاعی میان زن و مرد شرایط خاصی دارد. هر چند قبل از هر چیز باید با مفهوم قرابت رضاعی آشنا شد. باید بدانیم منظور از قرابت رضاعی چیست؟ و در چه شرایطی حاصل می شود؟ در این نوشتار به تمامی پرسش های فوق پاسخ می دهیم:
منظور از رضاع چیست؟
رضاع (به فتح و کسر راء) به معنی شیر خوردن است. شیر خوردن طفل از زنی که مادر طبیعی و نسبی او نیست. این نوع قرابت ویژه اسلام و کشورهای اسلامی است و در حقوق کشورهای غیر اسلامی این نوع قرابت وجود ندارد. مثلا الف دارای فرزند کوچکی است که نمی تواند به او شیر دهد. ب نیز فرزند کوچکی دارد که امکان شیر دادن برای او فراهم است. چنانچه فرزند الف از شیر شخص ب بخورد، میان فرزند الف و ب قرابت رضاعی شکل می گیرد. البته همان طور که اشاره کردیم برای تحقق قرابت رضاعی باید شرایطی نیز مهیا باشد.
ریشه تاریخی مفهوم قرابت رضاعی:
قرابت رضاعی قبل از اسلام وجود داشته است. قوم عرب برای شیرخوارگی اهمیت خاصی قائل بودند و از خویشان رضاعی خود حمایت می کردند، همان گونه که از خویشان نسبی خود حمایت می کردند. اسلام نیز اینگونه قرابت را که زیانی نداشته به رسمیت شناخته ولی حدود آن را مشخص و شرایط آن را تعیین کرده است. بنابراین، مفهوم قرابت رضاعی از نهاد های امضایی اسلام است نه تاسیسی.
قرابت رضاعی در اسلام مستند به قرآن و سنت است. آیه 23 سوره نساء قرآن به قرابت رضاعی اشاره می کند. همچنین حدیثی از پیامبر در مورد قرابت رضاعی وجود دارد که بیان می کند: رضاع از حیث حرمت نکاح در حکم نسب است. پس دو نفر که هر دو از یک زن شیر خوردند نمی توانند با یکدیگر ازدواج کنند.
آثار قرابت رضاعی به موجب قانون و اسلام چیست؟
آثار قرابت رضاعی تنها از حیث حرمت نکاح است. ولی آثار دیگر از حیث توارث و انفاق در قرابت رضاعی وجود ندارد. یعنی اگر زن و مردی رابطه شیری (رضاعی) با یکدیگر داشته باشند از دیگر ارث نمی برند و ملزم به پرداخت نفقه به یکدیگر نیستند. پس، قرابت رضاعی تنها ممنوعیتی برای نکاح ایجاد می کند.
چگونه می توان مفهوم قرابت رضاعی را توجیه کرد؟
در قرابت رضاعی، شیر دادن به کوک باید به اندازه ای باشد که سبب رشد و نمو او شود. چرا که این نوع شیر دادن یک رابطه طبیعی ایجاد می کند که همانند قرابت نسبی است و حقوق نباید آن را نادیده بگیرد. فرزند نسبی از خون مادر تغذیه می کند و فرزند رضاعی از شیر مادر تغذیه می کند. هر چند برای تحقق مفهوم قرابت رضاعی باید شرایطی که در قانون مدنی است، وجود داشته باشد در غیر این صورت قرابت رضاعی محقق نمی شود. از نظر اسلام، شیر دادن به کودک نوعی رابطه عاطفی میان آن ها ایجاد می کند. پس قرابت رضاعی بیشتر از قرابت نسبی است و شناختن آن در حقوق مبتنی بر فطرت و طبیعت است.
مفهوم قرابت رضاعی در قانون مدنی:
با اینکه مفهوم قرابت رضاعی در زندگی امروز مفهوم خود را از دست داده است؛ اما نکاتی از قانون مدنی در خصوص قرابت رضاعی می تواند مفید فایده باشد. ماده 1046 قانون مدنی شرایط قرابت رضاعی را چنین بیان می کند:
1- شیر زن از حمل مشروع باشد.
2- طفل شیر را مستقیما از پستان زن بخورد؛ چرا که شیری که از پستان مکیده شده باشد در تربیت طفل تاثیر دارد.
3- طفل لا اقل یک شبانه روز و یا پانزده دفعه متوالی شیر کامل بخورد بدون اینکه شیر زن دیگری را خورده باشد.
4- شیر خوردن قبل از تمام شدن دو سال طفل باشد. پس از طفلی بعد از دو سالگی از شیر زنی بخورد قرابت راعی شکل نمی گیرد.
5- شیری که طفل می خورد از یک زن و شوهر ایجاد شده باشد. بنابراین، اگر طفل در شبانه روز مقداری از شیر یک زن و مقداری از شیر یک زن دیگر را بخورد موجب حرمت نمی شود. اگر چه شوهر هر دو زن یکی باشد. همچنین اگر یک زن یک دختر و یک پسر رضاعی داشته باشد که هر یک را از شیر متعلق به شوهر دیگر شیر داده باشد، قرابت رضاعی ایجاد نمی شود.
تفکیک دو موضوع:
1- در قرابت رضاعی در صورت رعایت تمامی شرایط صدرالاشاره، میان زن و طفلی که به او شیر داده حرمت نکاح ایجاد می شود.
2- در قرابت رضاعی در فرض رعایت تمامی شرایط، میان فرزند یا فرزندان زنی که به طفل شیر داده و طفل شیرخوار نیز حرمت نکاح حاصل می شود.
نتیجه گیری:
قرابت رضاعی از شیر دادن به کودک به اندازه ای که باعث پرورش و رشد و نمو او شود، حاصل می گردد. کاربرد مفهوم قرابت رضاعی در حرمت نکاح است. یعنی اگر بین دو نفر قرابت رضاعی حاصل شود، آن دو نفر دیگر نمی توانند با یکدیگر ازدواج کنند. مفهوم قرابت رضاعی قبل از اسلام نیز وجود داشته و از احکام امضایی اسلام است نه تاسیسی.
باید توجه کرد که مفهوم قرابت رضاعی تنها در حرمت نکاح است و از حیث رابطه توارث و انفاق تاثیری ندارد. البته برای اینکه قرابت رضاعی ایجاد شود باید شرایط ماده 1046 قانون مدنی مهیا باشد (طفل شیر را مستقیما از پستان بخورد، یک شبانه روز یا 15 دفعه متوالی شیر بخورد بدون اینکه غذای زن دیگری را بخورد، شیر خوردن قبل از رسیدن طفل به سن دو سال باشد و …). به تمامی شرایط وجود قرابت رضاعی در متن مقاله اشاره شد. این موضوع که شیر از یک زن و مرد ایجاد گردد، اهمیت زیادی دارد. اگر زنی از یک همسر خود به طفلی شیر دهد و از همسر دیگر خود به طفل دیگر شیر دهد، میان دو طفل قرابت رضاعی ایجاد نمی شود.
آیا این نوشتار برای شما مفید بود؟ در قسمت دیدگاه ها نظرات خود را برای ما بنویسید.
