چنانچه زن بخواهد از همسر خود طلاق بگیرد، دو راه پیش پای او وجود دارد. یکی از از موارد که بسیار مبتلابه است استناد به ماده 1130 قانون مدنی و تبصره است. این ماده مواردی را بیان می کند که زوجه با استناد به آن ها می تواند عسر و حرج خود را اثبات نماید. مواردی از قبیل ندادن نفقه، ترک زندگی خانوادگی، ضرب و شتم، اعتیاد، و … از جمله مصادیق تبصره ماده 1130 قانون مدنی است. اما طلاق خلع، طلاقی است که زوجه به دلیل کراهتی که از زوج دارد قصد جدایی از او را دارد. همانطور که در یک تعریف ساده بیان کردیم طلاق خلع و طلاق به دلیل عسر و حرج با یکدیگر تفاوت دارد. در ادامه این نوشتار به طور تفصیلی به فرق طلاق خلع و طلاق به دلیل عسر و حرج زوجه می پردازیم.
به یاد داشته باشید، مصادیق ماده 1130، حصری نیست؛ بلکه هر مورد دیگری که تداوم زندگی خانوادگی را برای زوجه با سختی همراه آورد، میتواند از مصادیق عسر و حرج باشد.
فرق طلاق خلع و طلاق به دلیل عسر و حرج
طلاق خلع چه طلاقی است؟
طلاق خلع، به طلاقی اطلاق می شود، که در ماده 1146 قانون مدنی به آن اشاره شده است. این ماده چنین مقرر می کند:
طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد طلاق می‌گیرد اعم از اینکه مال مزبور عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر و یا کمتر از مهر باشد.
به موجب نظریه مشورتی شماره 7/3934 مورخ 1387/06/26 از اداره کل امور حقوقی، صدور حکم طلاق و اجرای صیغه طلاق بدون رضایت آقا و صرفا به تقاضای خانم فاقد وجاهت قانونی و شرعی است. در طلاق خلع، اگر خانم در مدت عده به آنچه که بخشیده است مجددا رجوع کند، طلاق خانم به رجعی تبدیل می شود. به این معنا که آقا هم می تواند تا پایان مدت عده به خانم رجوع کند. بنابراین، دوباره رابطه زوجیت میان آنها برقرار می شود و همچنان در قید زوجیت یکدیگر می مانند.
منظور از طلاق به استناد عسر و حرج چیست؟
عسر و حرج بعنی به سختی افتادن. صرف کراهت خانم از آقا در باب طلاق به استناد عسر و حرج قرار نمی گیرد. بنابراین، اگر زوجه از زوج کراهت دارد و نمی تواند زندگی را ادامه دهد، برای طلاق به استناد عسر و حرج باید ادله دیگری همچون نفقه ندادن، ضرب و شتم و … وجود داشته باشد. در این نوع طلاق، لازم نیست زوجه برای طلاق مالی را به آقا ببخشد.
ماده 1130 قانون مدنی و تبصره آن در خصوص طلاق به استناد عسر و حرج چنین بیان می کند:
در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی میتواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنان چه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه میتواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.
تبصره (۱۳۸۱/۴/۲۹) – عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد و موارد ذیل در صورت احراز توسط دادگاه صالح از مصادیق عسر و حرج محسوب می‌گردد:
۱- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
۲- اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلا وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است.
۳- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
۴- ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
۵- ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.
موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید.
فرق طلاق خلع و طلاق به دلیل عسر و حرج
در طلاق به استناد عسر و حرج، همان طور که گفتیم، نیازی نیست زوجه مالی را به زوج بدهد و برای اجرای حکم طلاق، نیازی به رضایت زوج نیست. اگر زوج حاضر به طلاق نشود، ابتدا الزام می گردد. در فرضی که الزام کارساز نباشد، خانم به حکم حاکم شرع طلاق داده می شود. این طلاق از نوع طلاق بائن است و مرد حق رجوع ندارد.
نظریه مشورتی جدید قوه قضاییه:
هر چند به موجب قانون در طلاق به استناد عسر و حرج لازم نیست، زوجه از مهریه خود چیزی را بذل نماید. اما در رویه قضایی معمولا این طور پیش می رود که زوجه باید بخشی از مهریه خود را بذل کند. اینکه چه تعداد از مهریه را باید بذل نماید بستگی به مستندات پرونده و نظر قاضی شعبه دارد. البته، بهتر است نص صریح قانون در این خصوص اجرا گردد و قضات از اعلام نظر شخصی خودداری نمایند.
نظریه مشورتی اصداری در خصوص طلاق به استناد عسر و حرج مورخ 1401/09/23 به شماره 7/1401/715:
به موجب این نظر مشورتی چنین سوال شده است که در صورتی که دلیل طلاق زوجه برای عسر و حرج، ضرب و شتم زوجه توسط زوج باشد، صرف گواهی پزشکی قانونی کافی است یا باید محکومیت قطعی کیفری به ضرب و شتم داشته باشد؟
به موجب نظریه مشورتی قوه قضاییه، صرف احراز سوء معاشرت زوج کافی است و نیازی به صدور حکم قطعی کیفری نیست.
آیا کراهت زیاد از زوجه جزء موارد عسر و حرج به حساب می آید؟
گاهی زوجه از زوج کراهت زیادی دارد. به گونه ای که ادامه زندگی مشترک را برای زوجه دشوار می سازد. حال سوال این است آیا کراهت زیاد از زوج می تواند دلیلی ب عسر و حرج زوجه باشد؟
پاسخ به این سوال بستگی زیادی به دفاعیات وکیل شما دارد. اگر وکیل شما بتواند قاضی را مجاب کند که این کراهت و نفرت، ادامه زندگی برای زوجه را با سختی و مشقت همراه کرده است، امکان دارد که طلاق به دلیل عسر و حرج پذیرفته شود. در غیر این صورت قاضی کراهت را دلیلی بر عسر و حرج نمی داند. بنابراین، حتما از یک وکیل متخصص در مسائل خانواده کمک بگیرید.
نتیجه گیری مقاله
بسیاری از مراجعین به ما، تفاوت طلاق به استناد عسر و حرج و طلاق خلع را نمی دانند. طلاق به استناد عسر و حرج برای زمانی است که زوجه در ادامه زندگی مشترک با زوج دچار عسرت و سختی می شود. مواردی مثل غیبت زوج، عدم پرداخت نفقه، اعتیاد زوج، ضرب و شتم، داشتن بیماری های مقاربتی و … می تواند دلیلی برای عسر و حرج زوجه باشد. در طلاق به استناد عسر و حرج لازم نیست زوجه برای طلاق تمام یا بخشی از مهریه خود را به زوج بذل کند.
اما متاسفانه در رویه قضایی چنین پیش بینی می شود که طلاق با بذل مهریه (معمولا یخشی از آن) محقق می شود. طلاق به استناد عسر و حرج بائن است و حق رجوع برای مرد وجود ندارد. اما در طلاق خلع، زن به واسطه کراهتی که از مرد دارد از او طلاق می گیرد. در این نوع طلاق، زن باید مالی به زوج بدهد. این مال می تواند تمام مهر، کمتر از مهر و یا بیشتر از مهر باشد. در طلاق خلع، چنانچه زن نسبت به آنچه به مرد داده، رجوع کند، برای مرد نیز حق رجوع به زن و ادامه زندگی زناشویی به وجود می آید.
قبل از انجام هر کار حقوقی، حتما با وکیل متخصص در آن زمینه مشورت نمایید. گروه وکلای موسسه ترنم عدالت با سالها سابقه در امور حقوقی، کیفری، ثبتی، خانوادگی، ملکی، امور حسبی و … شما را در رسیدن به حقوقتان یاری و مساعدت می نمایند. با ما تماس بگیرید.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره و تماس با ما مراجعه کنید.