حق عبور بی ضرر (Innocent Passage) یکی از حقوق موجود در منطقه دریای سرزمینی است. به موجب کنوانسیون حقوق دریاها، عرض دریای سرزمینی دوازده مایل از خط مبدا کشور ساحلی است. به عبارت ساده، اگر از ساحل کشور ساحلی، دوازده مایل پیش روی کنیم وارد منطقه دریای سرزمینی شده ایم. حقوق و الزاماتی در منطقه دریای سرزمینی وجود دارد. یکی از این حقوق، حق عبور بی ضرر برای کشتی های سایر کشورها است. در این نوشتار به معرفی کامل منطقه دریای سرزمینی و مقررات حاکم بر آن می پردازیم. سپس نظام حق عبور بی ضرر در این منطقه را بررسی می کنیم.
دریای سرزمینی دقیقا کجاست؟
به موجب ماده 3 عهدنامه حقوق دریاها هر کشوری می تواند حد دریای سرزمینی خود را تعیین کند. اما این حد نباید از 12 مایل دریایی بیشتر باشد. در واقع، منطقه دریای سرزمینی منطقه ای است که حد آن نمی تواند از 12 مایل دریایی از خطوط مبدایی که در عهدنامه مشخص شده است، تجاوز کند. البته برخی از کشورها حد 3 مایل را برای منطقه دریای سرزمینی خود در نظر گرفتند (یعنی حداقل). کشورهایی همچون انگلیس، ایالات متحده و دانمارک. اما بیشتر کشورها حداکثر یعنی 12 مایل را در نظر گرفته اند. ایران از جمله کشورهایی است که حد دریای سرزمینی آن 12 مایل از خط مبدا است.
انواع خط مبدأ:
خط مبدأ در کشورها به دو نوع خط مبدأ عادی و خط مبدأ مستقیم تقسیم می شود:
1- خط مبدأ عادی:
خط مبدأ عادی عبارت است از حد پست ترین جزر کامل آب دریا، زمانی که آب بیشترین عقب نشینی را در امتداد ساحل دارد.
2- خط مبدأ مستقیم:
این خط مبدأ مخصوص سواحل مضرس و دندانه دار است که بلندترین نقاط ساحل را به یکدیگر وصل می کنیم و از این طریق خط مبدأ به دست می آید.
حق عبور بی ضرر در دریای سرزمینی:
همانطور که گفتیم، یکی از حقوقی که به موجب عهدنامه حقوق دریاها در منطقه دریای سرزمینی وجود دارد، حق عبور بی ضرر است. منظور از عبور بی ضرر در دریای سرزمینی کشور ساحلی چیست؟
عبور شامل تمام کشتی های خارجی است. اما این عبور باید مقرراتی داشته باشد. عبور باید پیوسته و مداوم باشد. همچنین این عبور نباید شامل عبور از منطقه آب های داخلی کشور ساحلی باشد. اگر کشتی قصد عبور از منطقه دریای سرزمینی را دارد باید بدون توقف در لنگرگاه ها و تاسیسات بندری خارج از آب های داخلی باشد. البته توقف کردن به دلیل فورس ماژور یا قوه قهریه فاقد اشکال است.
با توجه به آنچه گفتیم می توان حق عبور بی ضرر را چنین تعریف کرد:
عبور از آب های دریای سرزمینی بدون اینکه مخل امنیت و آسایش کشور ساحلی باشد.
اما چه فعالیت هایی مخل امنیت و آسایش کشور ساحلی هستند؟
1- ماهیگیری در منطقه دریای سرزمینی
2- جمع آوری اطلاعات در صورتی که به ضرر امنیت کشور ساحلی باشد
3- رزمایش نظامی با تسلیحات
4- تهدید علیه تمامیت ارضی کشور ساحلی
5- سوار و پیاده کردن کالا و مسافر بدون در نظر گرفتن مقررات بهداشتی و گمرکی کشور ساحلی
6- ایجاد آلودگی شدید در منطقه دریای سرزمینی
7- اختلال در سیستم های ارتباطی کشور ساحلی
8- پرواز بر فرارز آب های ساحلی یا فرود ناوهای هوایی
9- انجام تحقیقات علیه امنیت کشور ساحلی
و …
تعهدات کشور ساحلی در منطقه دریای سرزمینی چیست؟
کشور ساحلی مکلف است اقداماتی را در منطقه دریای سرزمینی انجام دهد:
1- جلوگیری از آلودگی در منطقه دریای سرزمینی
2- ایجاد تاسیسات و تجهیزات امداد
3- جلوگیری از نقض قوانین ماهیگیری
4- حفاظت از کابل ها و لوله های زیر دریا
5- بررسی امنیت کشتی رانی
6- جلوگیری از نقض قوانین گمرکی، مالی، بهداشتی و مهاجرتی.
آیا می توان جلوی حق عبور بی ضرر کشتی های خارجی را گرفت؟
خیر. به موجب عهدنامه حقوق دریاها کشور ساحلی نمی تواند مانع از حق عبور بی ضرر کشتی های ساحلی شود. مگر اینکه خطری در آن منطقه وجود داشته باشد و یا به موجب مقررات بین المللی امکان جلوگیری از حق عبور بی ضرر وجود داشته باشد. همچنین به موجب عهدنامه حقوق دریاها کشور ساحلی حق تحمیل الزامات که نتیجه آن جلوگیری از حق عبور بی ضرر یا ایجاد محدودیت برای آن باشد، وجود ندارد. همچنین، امکان اعمال تبعیض در مورد استفاده از حق عبور بی ضرر نسبت به برخی از کشورها از سوی کشور ساحلی وجود ندارد.
آیا کشور ساحلی می تواند حق عبور بی ضرر را به حالت تعلیق در آورد؟
بله. امکان تعلیق موقت حق عبور بی ضرر در مناطق خاصی از دریای سرزمینی وجود دارد. معمولا این تعلیق برای ایجاد امنیت کشور ساحلی در زمانی که مبادرت به انجام تمرینات نظامی می کنند، می باشد.
وظایف کشتی های خارجی در منطقه دریای سرزمینی کشور ساحلی چیست؟
1- کشتی های خارجی باید هنگام عبور پرچم خود را افراشته نگه دارند.
2- کشتی های خارجی باید در زمان عبور مانع از تصادفات دریایی شوند.
3- چنانچه کشتی ها حاوی سوخت هسته ای و مواد رادیواکتیو هستند باید مدارک لازم را به همراه داشته باشند و تدابیر احتیاطی را رعایت کنند.
در حق عبور بی ضرر میان کشتی های تجاری و جنگی چه تفاوتی وجود دارد؟
هر دو کشتی چه تجاری و چه جنگی باید مقررات مربوط به حق عبور بی ضرر در دریای سرزمینی کشور ساحلی را رعایت کنند. اما مصونیت کشتی های ساحلی در دریای سرزمینی مطلق است. در صورتی که کشتی های جنگی حقوق کشور ساحلی را نقض کنند، کشور ساحلی نمی تواند آن را توقیف کند. بلکه باید از کشتی جنگی بخواهد تا هر چه سریع تر آب های سرزمینی را ترک کند. در صورتی که کشتی جنگی حاضر به ترک آب های سرزمینی نشد، کشور ساحلی هر اقدامی در جهت ترک کشتی جنگی می تواند انجام دهد.
آیا کشور ساحلی می تواند از کشتی های سایر کشورها عوارض دریافت کند؟
به موجب کنوانسیون حقوق دریاها، کشور ساحلی حق ندارد که بتواند از کشتی ها عوارض دریافت کند. مگر اینکه خدمات ویژه ای به آن ها ارائه نماید.
بررسی صلاحیت کشور ساحلی در منطقه دریای سرزمینی:
صلاحیت کشور ساحلی در منطقه دریای سرزمینی را در دو قالب صلاحیت کیفری و صلاحیت مدنی بررسی می کنیم:
1- صلاحیت کیفری کشور ساحلی در زمانی که جرمی در کشتی اتفاق می افتد:
اصولا اگر جرمی در کشتی خارجی اتفاق بیفتد، کشور ساحلی حق مداخله ندارد مگر:
1- جرم امنیت و آسایش کشور ساحلی را بر هم زند.
2- جرم به کشور ساحلی سرایت کند.
3- ناخدا یا مامور دیپلماتیک یا کنسولی از کشور ساحلی کمک بخواهد.
4- تدابیر کشور ساحلی برای جلوگیری از حمل مواد مخدر و داروهای روان گردان لازم باشد.
کشتی های جنگی در منطقه دریای سرزمینی از مصونیت کامل و مطلق برخوردارند. هر چند مصونیت کشتی جنگی دلیل بر عدم مسئولیت آن ها نیست. دولت صاحب پرچم کشتی جنگی باید پاسخگو باشد.
2- صلاحیت مدنی کشور ساحلی نسبت به کشتی های خارجی:
اصولا کشور ساحلی نمی تواند برای اعمال صلاحیت مدنی کشتی نسبت به شخص واقع در کشتی، آن کشتی را توقیف کند یا از مسیر کشتی رانی منحرف سازد. مگر آنکه آن کشتی در منطقه دریای سرزمینی توقف کند که در این صورت اعمال صلاحیت مدنی نسبت به کشتی بلا اشکال است.
لطفا دیدگاه خود را در مورد این نوشتار با ما به اشتراک بگذارید.
شفاف توضیح دادید
مرسی دوست عزیز