بسیای از اشخاص به غلط می پندارند که در زمان حیات مورث، می توانند ارث خود را از او طلب کنند. در حالیکه این باور اشتباه است. ارث تنها به موت حقیقی یا فرضی شخص محقق می شود. به عبارت بهتر، اگر شخصی بمیرد، ورثه ی او می تواند ادعای ارث بری و وجود رابطه توارث کنند. پس در زمان حیات مورث، ارث محقق نمی شود و بحث ارث بری کاملا سالبه به انتفاء موضوع است. در این مقاله، به طور تفصیلی به بررسی زمان تحقق ارث بری و تقسیم ارث میان وارثین و پاسخ به این سوال که اساسا ارث چه زمانی محقق می شود، می پردازیم.
ارث چه زمانی محقق می شود؟
تحقق ارث در دو فرض امکان پذیر است:
1- مورث به موت حقیقی فوت کرده باشد؛
2- مورث به موت فرضی فوت کرده باشد. به عبارت دیگر، شخصی غایب مفقودالاثر شده و از زمان غیبت او، مدت زمان مدیدی گذشته، اما از او خبری نیست. مواد 1020، 1021 و 1022 قانون مدنی در خصوص غایب مفقودالاثر چنین مقرر می کند.
1- ماده 1020 قانون مدنی:ارث چه زمانی محقق می شود؟
موارد ذیل از جمله مواردی محسوب است که عادتا شخص غایب زنده فرض نمی‌شود:
۱) وقتی که ده سال تمام از تاریخ آخرین خبری که از حیات غایب رسیده است گذشته و در انقضاء مدت مزبور سن غایب از۷۵سال گذشته باشد.
۲) وقتی که یک نفر به عنوانی از عناوین جزء قشون مسلح بوده و در زمان جنگ مفقود و سه سال تمام از تاریخ انعقاد صلح بگذرد بدون اینکه خبری از او برسد هرگاه جنگ منتهی به آنعقاد صلح نشده باشد مدت مزبور ۵ سال از تاریخ ختم جنگ محسوب میشود.
۳) وقتی که ۱ نفر حین سفر بحری در کشتی بوده که آن کشتی در آن مسافرت تلف شده است سه سال تمام از تاریخ تلف شدن کشتی گذشته باشد بدون اینکه از آن مسافر خبری برسد.
2- ماده 1021 قانون مدنی:
در مورد فقره اخیر ماده قبل اگر با انقضاء مدتهای ذیل که مبدا آن از روز حرکت کشتی محسوب میشود کشتی به مقصد نرسیده باشد و در صورت حرکت بدون مقصد به بندری که از آنجا حرکت کرده برنگشته و از وجود آن به هیچ وجه خبری نباشد کشتی تلف شده محسوب میشود.
الف) برای مسافرت در بحر خزر و داخل خلیج فارس یکسال
ب) برای مسافرت در بحر عمان، اقیانوس هند، بحر احمر، بحر سفید (مدیترانه)، بحر سیاه و بحر آزوف دو سال
ج) برای مسافرت در سایر بحار سه سال
3- ماده 1023 قانون مدنی:
اگر کسی در نتیجه واقعه‌ای به غیر آنچه در فقره ۲ و۳ ماده ۱۰۲۰ مذکور است دچار خطر مرگ گشته و مفقود شده و یا در طیاره بوده و طیاره مفقود شده باشد وقتی میتوان حکم موت فرضی او را صادر نمود که پنج سال از تاریخ دچار شدن به خطر مرگ بگذرد بدون اینکه خبری از حیات مفقود، رسیده باشد.
در صورت گذشتن مهلت های مذکور در ماده فوق، می توان برای گرفتن حکم موت فرضی اقدام نمود. این موضوع در ماده 1023 قانون مدنی آمده است:
در مورد مواد ۱۰۲۰ و ۱۰۲۱ و ۱۰۲۲ محکمه وقتی میتواند حکم موت فرضی غایب را صادر نماید که در یکی از جرائد محل و یکی از روزنامهای کثیرالانتشار تهران اعلانی در سه دفعه متوالی هر کدام به فاصله ۱ ماه منتشر کرده و اشخاصی را که ممکن است از غایب خبری داشته باشند دعوت نماید که اگر خبر دارند به اطلاع محکمه برسانند هر گاه یکسال از تاریخ اولین اعلان بگذرد و حیات غایب ثابت نشود حکم موت فرضی او داده میشود.
پس از اینکه تشریفات فوق طی گردید و حکم موت فرضی صادر شد، ارث بری به شرط پرداخت دیون تحقق می یابد و ورثه می توانند در ماترک متوفی دخل و تصرف نمایند. پس، آنچه که مهم است پرداخت دیون متوفی است. دیون متوفی از هر امر دیگر ارجح است و ابتدا باید به این موضوع رسیدگی شود.
چه زمانی وراث مالک ترکه می شوند؟
به محض فوت متوفی هنوز مالکیت ورثه نسبت به ترکه مستقر نیست. چرا که مسئله پرداخت دیون متوفی از هر امر دیگر واجب تر است. تا زمانی که ورثه دیون متوفی را نپردازند، نمی توانند اقدامی نسبت به ترکه انجام دهند و به اصطلاح سهم الارث خود را مطالبه نمایند.
دیون ترکه میت شامل چه مواردی می شود؟
1- قیمت کفن میت
2- پرداخت بدهی بابت اعیان ترکه که در رهن است
3- سایر دیون و واجبات مالی متوفی
4- انجام وصیت تا یک سوم بدون نیاز به تنفیذ وراث و بیش از یک سوم با تنفیذ وراث.
پرداخت دیون متوفی از چنان اهمیتی برخودار است که اگر ورثه بدون ادای دیون نسبت به ترکه معامله ای نمایند. معامله اعتبار ندارد و هر کدام از طلبکاران می توانند معامله را بر هم زنند.
مسئولیت ورثه برای پرداخت دیون تا چه حدی است؟
ورثه تنها به میزان ترکه مسئولیت پرداخت بدهی متوفی را دارند نه بیشتر. مگر اینکه ترکه را بدون قید و شرط قبول کرده باشند. این موضوع در مواد 226 و 246 قانون امور حسبی بیان شده است.
بررسی مجهول بودن تاریخ فوت:ارث چه زمانی محقق می شود؟
گاهی ممکن است دو یا چند نفر که از یکدیگر ارث می بردند، در اثر واقعه ای فوت نمایند. اگر تاریخ فوت هیچ کدام مشخص نباشد، آنها از یکدیگر ارث نمی برند. مگر اینکه به علت غرق شدگی یا انهدام فوت کرده باشد. معلوم نیست چه خصوصیتی در این دو مورد نهفته است که قانون گذار این دو را استثناء کرده است.
فرض کنید امیر فرزند بتول است. هر دو در یک روز فوت می کنند. تعیین تقدم و تاخر تاریخ فوت دشوار است. در این حالت نه وراث امیر از بتول ارث می برند و نه وراث بتول از امیر ارث می برند. مگر اینکه علت فوت امیر و بتول غرق شدن و یا هدم باشد که در این فرض هر ارث به بازماندگان هر دو طرف تعلق می گیرد.
حال، اگر تاریخ فوت یکی از آنها فقط مشخص باشد و تاریخ فوت دیگری مجهول باشد، آنکه تاریخ فوتش مجهول است از دیگری ارث می برد.
نتیجه گیری مقاله
همانطور که در مقاله اشاره کردیم فوت با موت حقیقی یا فرضی مورث محقق می شود. بنابراین، تا زمانی که مورث در قید حیات باشد، موضوع دریافت سهم الارث منتفی است. پس از فوت مورث نیز، وراث ابتدا باید دیون و واجبات مالی متوفی را پرداخت کنند. بدون پرداخت دیون متوفی، مالکیت ورثه نسبت به سهم الارث مستقر نمی شود. پس، اگر ورثه معامله ای نسبت به ماترک انجام دهند باطل است.
گاهی ممکن است دو یا چند نفر که ورثه یکدیگر هستند فوت کنند، اما تاریخ فوت آنها مشخص نباشد. در این صورت، به موجب قانون، هیچ کدام از آنها از یکدیگر ارث نمی برند. مگر اینکه علت فوت غرق یا هدم باشد که از یکدیگر ارث می برند. البته، اگر تنها تاریخ فوت یک نفر معلوم باشد و تاریخ فوت دیگری مجهول باشد، آن کسی که تاریخ فوتش مجهول است از دیگری ارث می برد.
قبل از انجام هر امر حقوقی، حتما با وکیل متخصص در آن حوزه مشورت نمایید. گروه وکلای موسسه ترنم عدالت با سالها سابقه در امور حقوقی، کیفری، خانوادگی، ارث و میراث، امور حسبی و … شما را در رسیدن به حقوقتان یاری و مساعدت می نماید. با ما تماس بگیرید.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و یا تلفنی به صفحه درخواست مشاوره و تماس با ما مراجعه کنید.