شروع به جرم اصطلاحی است که در حقوق کیفری و قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است. می دانیم که هر فردی قبل از اینکه مرتکب جرمی شود، قصدی برای ارتکاب آن می نماید و سپس عملیات اجرایی را آغاز می کند. اما در نهایت ممکن است جرم اتفاق نیفتد. اینجاست که مفهوم جرم به شروع مطرح می گردد. برای تحقق شروع به جرم شرایطی لازم است که قانون گذار از ماده 122 تا 124 قانون مجازات اسلامی به آنها اشاره می نماید. در این مقاله به بررسی بیشتر مفهوم شروع به جرم می پردازیم.
تعریف شروع به جرم چیست؟مفهوم شروع به جرم
مقنن در ماده 122 قانون مجازات اسلامی شروع به جرم را چنین بیان می کند:مفهوم شروع به جرم
هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می شود:
الف- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس تعزیری درجه چهار
ب – در جرائمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار است به حبس تعزیری درجه پنج
پ – در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج است به حبس تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی درجه شش
تبصره- هرگاه رفتار ارتکابی، ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم داشته، لکن به جهات مادی که مرتکب از آنها بی اطلاع بوده وقوع جرم غیرممکن باشد، اقدام انجام شده در حکم شروع به جرم است.
به موجب این ماده نکات شروع به جرم را می توان به شرح زیر احصاء نمود:مفهوم شروع به جرم
اول-
مرتکب قصد ارتکاب جرمی را داشته باشد. مثلا الف قصد ارتکاب جرم سرقت، قتل، خیانت در امانت و … را می نماید.
دوم-
وارد فاز عملیات اجرایی شود. مثلا الف قصد سرقت از خانه ب را دارد و به این منظور نردبامی برای بالا رفتن از دیوار خانه ب تهیه می کند.
سوم-
به واسطه ی عاملی خارج از اراده، فرد موفق به انجام عملیات اجرایی نمی شود. فرض کنید الف قصد ارتکاب سرقت از خانه ب را می کند و به این منظور نردبامی تهیه می کند. اما هنگام بالا رفتن از آن، به علتی خارج از اراده الف، نردبام می شکند و الف موفق به سرقت از خانه ب نمی شود. در اینجا می توان الف را به اتهام شروع به سرقت تحت تعقیب و پیگرد قانونی قرار داد.
چهارم-
گاهی ممکن است در مرحله شروع به جرم امکان تحقق جرم مطلقا وجود نداشته باشد. در صورت صرف نظر از اینکه شخصِ مرتکب به عدم امکان واقف باشد یا خیر، شروع به جرم محقق نمی شود.
فرض کنید الف قصد کشتن ب را دارد. برای این منظور شربتی را تهیه می کند که تصور می کند ب با نوشیدن آن خواهد مرد. غافل از آنکه شربت به هیچ وجه کشنده نیست. به هر روی، الف، شیشه شربت را در دست می گیرد و در راه رسیدن به اتاق ب، پایش به پله ها گیر می کند و ناگهان به زمین می افتد و شیشه شربت نیز می شکند. در این صورت جرم محال بوده است و شروع به جرم نیز اتفاق نیفتاده است. مقنن این موضوع را در تبصره ماده 122 قانون مجازات اسلامی بیان می کند.
پنجم-
اگر فردی صرفا مقدمات وقوع جرم را مهیا کند شروع به جرم تحقق نیافته است. فرض کنید الف برای سرقت از خانه ب یک نردبام تهیه می کند. در اینجا به این دلیل که هنوز وارد مرحله اجرایی نشده، شروع به جرم محقق نمی شود. ماده 123 قانون مجازات اسلامی چنین مقرر می کند:
مجرد قصد ارتکاب جرم و یا عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم است و ارتباط مستقیم با وقوع جرم ندارد، شروع به جرم نیست و از این حیث قابل مجازات نمی باشد.
ششم-
اگر فردی با اراده ی خودش از ارتکاب جرم پشیمان شود، شروع به جرم تحقق نمی یابد. اما اگر اعمالی که انجام داده جرم باشد، به مجازات همان جرم محکوم می گردد.
فرض کنید الف برای سرقت وانتی تهیه می کند اما خودش از انجام سرقت پشیمان می شود. در این مثال شروع به جرم مصداقی ندارد. چون صرف تهیه وانت جرم انگاری نشده است. اما اگر الف برای قتل ب یک اسلحه تهیه کند از آنجایی که صرف تهیه و داشتن اسلحه جرم است حتی در فرضی که خودش از کشتن ب منصرف شود، به مجازات داشتن اسلحه محکوم می گردد.
ماده 124 در این خصوص بیان می کند:
هرگاه کسی شروع به جرمی نماید و به اراده خود آن را ترک کند به اتهام شروع به آن جرم، تعقیب نمی شود لکن اگر همان مقدار رفتاری که مرتکب شده است جرم باشد به مجازات آن محکوم می شود.
مثالی برای درک بهتر پدیده شروع به جرم:مفهوم شروع به جرم
فرض کنید الف قصد سرقت کیف ب را دارد. الف برای این منظور موتوری تهیه می کند. او سوار بر موتور در حال حرکت به سمت ب است که ناگهان به علت لغزندگی و خیس بودن زمین، سُر می خورد و با موتور به زمین می افتد. در اینجا شروع به جرم محقق شده است.
اما نظر قانون گذار در قانون مجازات اسلامی سابق در مورد شروع به جرم چه بود؟
مقنن در قانون سابق بیان کرده بود که: “هر کس قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید لیکن جرم منظور واقع نشود به هر دلیلی چنانچه اقدامات انجام گرفته دارای عنوان مجرمانه مستقل باشد به مجازات همان جرم محکوم می شود”.
همان طور که مشاهده می کنیم در قانون فعلی اصل بر “جرم بودن شروع به جرم” است. اما در قانون قبلی شروع به جرم جرم نبود مگر در مواردی که عنوان مستقل مجرمانه داشته باشد. به نظر می رسد مقنن سخت گیری بیشتری در قانون جدید به کار بسته است.
نتیجه گیری مقاله مفهوم شروع به جرم
شروع به جرم عنوانی مجرمانه در قانون مجازات اسلامی است. مقنن شروع به جرم را چنین تعریف می کند: هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می شود…بنابر این تعریف، اگر مرتکب خود از انجام عمل مجرمانه پشیمان شود شروع به جرم محقق نمی شود. همچنین باید توجه کرد که صرف تهیه مقدمات جرم و یا داشتن قصد ارتکاب جرم به معنای تحقق شروع به جرم نیست.
برای درباقت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.
