انفال یکی از اصطلاحات رایج قانونی است که شاید به گوش کسی نخورده باشد. این اصطلاح در فقه کاربرد فراوانی دارد، شاید به صورت کلی بتوان گفت منظور از انفال اموالی است که مالک خاصی ندارند. اما این یک تعریف کلی از انفال است که ممکن است با مباحات و اموال و مشترکات عمومی هم پوشانی داشته باشد. در این نوشتار به طور دقیق به بررسی معنای انفال می پردازیم و موارد کاربرد ان را بررسی می کنیم:
معنای انفال چیست؟
انفال در لغت به معنای هر شی زاید به اصل و زیاد بر استحقاق است. اما معنای انفال در اصطلاح حقوقی به معنای اموالی است که مالک خاص نداشته باشد و متعلق به مقام و منصب امامت و رهبری جامعه اسلامی است تا طبق مصالح عامه مسلمین مصرف نماید. در قرآن کریم نیز در مورد انفال چنین آمده است:
از تو ای پیغمبر در مورد انفال سوال می کنند در پاسخ بگو انفال از آن خدا و رسول خدا است. اما قرآن چیزی در مورد مصادیق آن بیان نمی کند.
مصادیق انفال چیست؟
پس از تعریف معنای انفال نوبت به بیان مصادیق انفال می رسد. دریاها، نیزارها، جنگل ها، زمین های موات که تحت سرپرستی حکومت اسلامی هستند انفال نام دارد. هر چند در بیان مصادیق انفال اختلاف نظر وجود دارد؛ ولی در اینجا چند نمونه دیگر از مصادیق انفال را ذکر می کنیم:
1- اراضی موات؛
2- جنگل ها؛
3- دریاها و دریاچه ها؛
4- معادن؛
5- قله کوه ها البته طبق نظر برخی از فقها دامنه کوه ها نیز جزء انفال حساب میشود؛
6- بستر رودخانه ها و آنچه داخل در رودخانه است مثل ماهی ها و گنج ها و …
7- زمین هایی که در اصل محل سکونت کفار بود اما در حال حاضر تحت سیطره مسلمانان قرار گرفته است؛
8- میراث کسی که در دنیا وارثی ندارد؛
9- هر زمینی که مالک معین ندارد؛
10 غنایمی که لشکر مسلمانان از کفار بدون اذن امام به دست می آورد. در صورتی که جنگ با اذن امام باشد خمس غنایم به امام تسلیم می شود و الباقی از آن مجاهدین است.
خصیصه تمام آنچه ذکر کردیم این است که این اموال مالک خاص ندارند.
معنای انفال در قانون اساسی:
انفال در فقه متعلق به منصب امامت و مقام رهبری جامعه اسلامی است. باید توجه داشت که مالکیت انفال از آنِ امام و رهبر نیست. بنابراین در صورت فوت یا شهادت امام یا رهبر به امام و رهبر بعدی می رسد. در واقع در معنای انفال می توان چنین برداشت کرد که این اموال در جهت رفع حوایج مسلمانان و جامعه اسلامی و مصارف عامه استفاده می شوند. پس امام یا رهبر جامعه اسلامی انفال را در دست می گیرد تا از آن به نفع مسلمین و رفع حوائج آن ها استفاده نماید.
فرق انفال با مشترکات عمومی در چیست؟
مشترکات عمومی به اموالی گفته می شود که برای استفاده عموم است و دولت به نمایندگی از مردم نسبت به نظارت و اداره آن اقدام می کند. در مشترکات عمومی امکان انتفاع از آن اموال برای مردم وجود دارد. پس مشترکات عمومی قابل تملک خصوصی نیستند. همانطور که از تعریف مشترکات عمومی بر می آید به نظر می رسد انفال یا مشترکات عمومی شباهت زیادی با یکدیگر دارند. چون همانطور که در معنای انفال نیز بیان کردیم، هم در انفال و هم در مشترکات عمومی مالکیت خاص وجود ندارد و برای رفع نیازهای عمومی مصرف می شوند. از این رو، می توانیم انفال را مترادف با مشترکات عمومی بدانیم.
رابطه انفال و مباحات چیست؟
مباحات اموالی هستند که ملک اشخاص نمی باشند و هر شخصی می تواند آن را طبق مقررات تملک کند. در واقع، مباحات را با حیازت می توان تملک کرد. ویژگی اصلی مباحات این است که با شرایط قانونی می توان از آنها بهره برد مثل معادن ، آب ها، صید شمار و … برخی از مصادیق مباحات هستند که باز هم طبق معنای انفال با آن هم پوشانی دارند. پس مباحات نیز جزء انفال به حساب می آیند. می توان گفت نسبت انفال و مباحات عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی معنای وسیع تری نسبت به مباحات دارند و مباحات جزئی از انفال هستند. اما در صورتی که مباحات از سوی شخص یا اشخاصی تملک شوند؛ ملک او خواهند بود.
انفال در قانون مدنی:
قانون گذار نامی از انفال در قانون مدنی نمی آورد. در واقع، همان طور که فوقا نیز اشاره کردیم، انفال بیشتر در فقه کاربرد دارد تا در متن قانون. در متن قانون مدنی، قانون گذار از حیازت مباحات سخن به میان می آورد که هم پوشانی زیادی با معنای انفال دارد. البته از منظر کاربردی نیز، پرونده ای با موضوع انفال در نزد مراجع قضایی دادگستری ایران مطرح نشده است. این موضوع بیشتر جنبه تئوریک دارد و در رویه قضایی چنین مفهومی فاقد کاربرد است.
نتیجه گیری:
در بیان معنای انفال می توان گفت انفال به اموال می گویند که مالکیت خاصی ندارد مثل رودخانه ها، کوه ها، دریاها، دریاچه ها، جنگل ها، و … انفال با مباحات و مشترکات عمومی از نظر معنایی هم پوشانی دارند. بسیاری از مشترکات عمومی در دسته انفال قرار دارند. رابطه مباحات با انفال نیز همان طور که گفتیم عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی انفال معنای وسیع تری نسبت به مباحات دارند. با این تفاوت که مباحات را می توان تملک نمود. اما انفال را نمی توان تملک نمود. همچنین در رابطه با معنای انفال ذکر این نکته نیز شایان توجه است که انفال به ملکیت رهبر و امام جامعه اسلامی در نمی آید؛ بلکه رهبر یا امام از انفال برای رفع حوائج مسلمانان استفاده می نماید. پس اگر رهبر یا امام جامعه اسلامی فوت کند، انفال به رهبر و امام بعدی می رسد و او باید از این اموال به منظور بر طرف نمودن نیازهای جامعه بهره جوید.
نظر شما در مورد نوشته ” معنای انفال” چبست؟ نظرات خود را در قسمت دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید.