اسباب سقوط تعهدات

در صورتی فردی به گردن دیگری تعهداتی داشته باشد، این تعهدات باید از طریقی از گردن فرد ساقط شود. انواع روش و اسباب سقوط تعهدات در ماده 264 قانون مدنی بیان شده است. تعهدات از طریق: وفاء به عهد، اقاله، ابراء، تبدیل تعهد، تهاتر و مالکیت ما فی الذمه ساقط می شوند. در مقاله زیر به اسباب سقوط تعهدات پرداخته خواهد شد.

اسباب سقوط تعهدات شامل چه مواردی است؟ روش های سقوط تعهدات چیست؟

ماده 264 قانون مدنی چنین مقرر کرده است: اسباب سقوط تعهدات

تعهدات به یکی از طرق ذیل ساقط میشود:
۱- به وسیله وفای به عهد
۲- به وسیله اقاله
۳- به وسیله ابراء
۴- به وسیله تبدیل تعهد
۵- به وسیله تهاتر
۶- به وسیله مالکیت مافی‌الذمه

منظور از وفاء به عهد چیست؟

اگر کسی نسبت به دیگری دینی داشته باشد، باید آن را پرداخت کند. در صورت ایفای دین، وفای به عهد صورت گرفته است. ماده 265 در این مورد چنین مقرر کرده است:

هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد بدون اینکه مقروض آن چیز باشد‌ میتواند استرداد کند.

در مورد این ماده تفاسیر مختلفی از سوی حقوقدانان ارائه شده است. بسیاری از حقوقدانان بر این باروند ماده 265 به این معنا است که چنانچه کسی مالی را به دیگری بدهد نشان از این دارد که بدهی به او داشته است. حال اگر بتواند اثبات کند که بدهی در میان نبوده است، می تواند آنچه را که داده پس بگیرد. برخی نیز معتقدند که طرف مقابل باید مقروض بودن فرد را اثبات کند.

البته، استفاده از کلمه “مقروض” نیز به نظر بسیاری از حقودانان صحیح به نظر نمی رسد. چرا که ذهن را به سمت عقد قرض راهنمایی می نماید. از این رو، بهتر بود به جای مقروض از واژه ی مدیون استفاده می شد. اسباب سقوط تعهدات

نکته: در مورد چک موضوع متفاوت است. به این معنا که صادرکننده چک همیشه مدیون فرض می شود. 

منظور از تعهدات طبیعی چیست؟

برخی از تعهدات هستند که از نظر قانونی الزامی برای پرداخت آنها وجود ندارد. اما ممکن است متعهدله خودش مایل باشد که تعهد خود را اداء کند. در صورت ادای تعهد برای او حق رجوع و استرداد وجود نخواهد داشت. به عنوان مثال، در قانون، پرداخت نفقه برادر به خواهر یا خواهر به برادر وجود ندارد. حال اگر فرد خودش به برادر یا خواهر خود نفقه پرداخت کرد، نمی تواند آن را پس بگیرد. اسباب سقوط تعهدات

ماده 266 قانون مدنی در این خصوص چنین مقرر می کند:

در مورد تعهداتی که برای متعهدله قانوناً حق مطالبه نمیباشد اگر متعهد به میل خود آن را ایفاء نماید دعوی استرداد او مسموع نخواهد‌ بود.

آیا غیرمدیون می تواند دین بدهکار را بدهد؟

بله. البته اگر از مدیون اصلی اذن داشته باشد می تواند برای گرفتن آنچه که داده به او رجوع کند. در غیر این صورت نمی تواند به او رجوع کند.

ماده 267 قانون مدنی چنین مقرر کرده است:

ایفاء دین از جانب غیر مدیون هم جائز است اگر چه از طرف مدیون اجازه نداشته باشد ولیکن کسی که دین دیگری را ادا میکند اگر با‌اذن باشد حق مراجعه به او دارد و الا حق رجوع ندارد.

اگر کسی مالی را به دیگری بدهد می تواند آن را پس بگیرد؟

اصولا اگر متعهد برای ادای دین خود مالی را به دیگری بدهد، نمی تواند آن را پس بگیرد. مگر با وجود شرایط زیر: اسباب سقوط تعهدات

• اثبات کند که آنچه داده مال غیر بوده است.
• ثابت نماید با مجوز قانونی در دست او بوده است.
• اثبات کند او حق تادیه نداشته است.

با جمع این شرایط می تواند آنچه را که داده مسترد کند.

نکات مهم وفای به عهد:

1- طلبکار باید اهلیت کافی برای دریافت طلب را داشته باشد.

2- طلبکار را نمی توان مجبور به قوبل قسمتی از تعهد نمود. البته دادگاه با در نظر گرفتن وضع مدیون می تواند برای او تقسیط بدهی را در نظر بگیرد.

3- مخارج تادیه دین بر عهده مدیون است. مگر اینکه شرط خلاف آن شده باشد.

منظور از اِقاله چیست؟ اسباب سقوط تعهدات

اقاله نوعی توافق طرفین برای بر هم زدن قرارداد است. نام دیگر اقاله تفاسخ یا تقایل است. اگر طرفین، قرارداد یا عقد را با کمک اقاله بر هم بزنند، دیگر نسبت به یکدیگر تعهدی نخواهند داشت. ماده 283 قانون مدنی مقرر کرده است:

بعد از معامله طرفین میتوانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند.

منافع حاصل از عقد پس از اقاله متعلق به چه کسی خواهد بود؟

در این صورت باید میان منافع منفصل و منافع متصل قائل به تفکیک شد:

اول- منافع منفصل: از زمان عقد تا اقاله مال کسی است که در اثر اقاله مالک شده است. فرض کنید الف خانه ای را به ب می فروشد. حال ب لوستری را به خانه آویزان می کند. لوستر منفعت منفصل است. چرا که جداشدنی است. اکنون اگر قرارداد اقاله شود، لوستر برای ب است یعنی همان کسی که زمان عقد مالک بوده است.

دوم- منافع متصل: از زمان عقد تا زمان اقاله برای کسی است که در اثر اقاله مالک می شود. فرض کنید الف گاوی را به ب فروخته است. حال اگر گاو فربه شود و الف و ب قصد اقاله قرارداد را داشته باشند. در این صورت فربگی جزء منافع متصل است و برای کسی است که در اثر اقاله مالک می شود. یعنی ب. ماده 287 چنین مقرر می کند:

نماآت و منافع منفصله که از زمان عقد تا زمان اقاله در مورد معامله حادث میشود مال کسی است که به واسطه عقد مالک شده است ولی‌ نماآت متصله مال کسی است که در نتیجه اقاله مالک میشود.

منظور از ابراء چیست؟ اسباب سقوط تعهدات

منظور از ابراء صرف نظر کردن از دین است. اگر طلبکار از دین خود صرف نظر کند ابراء رخ داده است. ابراء یکی از اسباب سقوط تعهدات است. باید توجه داشت که طلبکار باید برای ابراء از اهلیت لازم برخوردار باشد.

• مقالات مرتبط: مفهوم حجر در قانون مدنی

نکته: ابراء ذمه میت از دینی که در زمان حیات برگردنش بوده، صحیح است.

منظور از تبدیل تعهد چیست؟ 

تبدیل تعهد یکی دیگر از اسباب سقوط تعهدات است. تبدیل تعهد به سه طریق انجام می شود:

1- زمانی که تعهد جدیدی جایگزین تعهد قبلی می شود (تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دین).

2- زمانی که شخصی تعهد کند که دین بدهکار را بدهد (تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل مدیون).

3- زمانی که طلبکار، طلب خود را به دیگری انتقال دهد (تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دائن).

ماده 292 قانون مدنی مقرر می کند:

تبدیل تعهددرمواردذیل حاصل می شود – 1)وقتی که متعهدومتعهدله به تبدیل تعهداصلی به تعهدجدیدی که قائم مقام آن می شودبه سببی ازاسباب تراضی نماینددراین صورت متعهدنسبت به تعهداصلی بری می شود. 2)وقتی که شخص ثالث بارضایت متعهدله قبول کندکه دین متعهدراادا نماید. 3)وقتی که متعهدله مافی الذمه متعهدرابه کسی دیگرمنتقل نماید.

نکته: در تبدیل تعهد، تضمینات تعهد سابق به تعهد جدید تعلق نمی گیرد. 

منظور از تهاتر چیست؟ اسباب سقوط تعهدات

تهاتر در لغت به معنای یر به یر کردن است. به این معنا که دو نفر تا حدی که دین آنها معادل هم باشد در مقابل یکدیگر بری می شوند. فرض کنید الف به ب 2000 تومان بدهکار است. در مقابل ب نیز به الف 1500 تومان بدهکار باشد. اکنون الف و ب تا میزان 1500 تومان در مقابل یکدیگر بری می شوند. سپس ب باید مابه التفاوت 500 تومان را به الف بپردازد.

نکات مهم تهاتر:

1- تهاتر بین دو دین که از یک جنس باشند با وحدت زمانی و مکانی اتفاق می افتد.

2- ممکن است سبب دو دین متفاوت باشد. در مثال فوق، سبب بدهی الف به ب از باب قرض باشد و سبب بدهی ب از الف از باب اجاره است.

3- جنس دو دین باید یکی باشد. به عنوان مثال ارز و ریال با یکدیگر تهاتر نمی شوند.

منظور از مالکیت ما فی الذمه چیست؟

مالکیت مافی الذمه، آخرین سبب سقوط تعهدات است. به این معنا که اگر کسی مالک ذمه خود باشد بریء می شود. مثلاً الف فرزند ب است. او باید به پدرش 1000 تومان بپردازد. حال ب فوت می کند. در این صورت با در نظر گرفتن میراث برای ب، الف مالک ذمه خود می شود.

ماده 300 قانون مدنی مقرر می کند:

 اگرمدیون مالک مافی الذمه خودگرددذمه اوبری می شودمثل اینکه اگرکسی به مورث خودمدیون باشدپس ازفوت مورث دین اونسبت به سهم الارث ساقط می شود.

مالکیت ما فی الذمه به چند نوع تقسیم می شود؟

مالکیت ما فی الذمه به دو نوع ارادی و قهری تقسیم می شود:

1- ارادی: فرض کنید الف قرار است برای تولد ب، 50،000 تومان به او بدهد. در مقابل ب نیز به الف مبلغ 50،000 تومان بدهکار است. در اینجا الف به ب می گوید: آن 50،000 تومان برای کادوی تولد نزد تو باشد و در این صورت ب مالک ما فی الذمه خود شده است.

2- قهری: فرض کنید الف پسر ب است. ب فوت می کند. در حالی که الف به او 50،000 تومان بدهکار است. در این صورت با میراثی که به الف می رسد مالک ذمه خود می شود.  اسباب سقوط تعهدات

نتیجه گیری مقاله

سقوط تعهدات یک مبحث جالب در قانون مدنی است. هر تعهدی با یک سبب و وسیله از بین می رود. در قانون مدنی برای از بین بردن تعهدات 6 مورد در نظر گرفته شده است: 1- وفاء به عهد، 2- اقاله، 3- ابراء، 4- تبدیل تعهد، 5- تهاتر، 6- مالکیت ما فی الذمه. اگر هر کدام از این موارد با شرایطی که در قانون برای آن در نظر گرفته شده محقق شود، ذمه فرد بدهکار بریء خواهد شد.

برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.