به موجب تقسیم بندی کنوانسیون حقوق دریاها مصوب 1982 مناطق دریایی به آب های داخلی (آب های پشت خط مبدا)، آب های سرزمینی، منطقه نظارت، منطقه انحصاری اقتصادی، فلات قاره و النهایه دریای آزاد قابل تقسیم بندی است. در مقالات قبلی در مورد برخی از مناطق دریایی از جمله منطقه انحصاری اقتصادی و دریای سرزمینی و حق عبور بی ضرر در آن ها توضیح دادیم. در این نوشتار سعی داریم تا با مفهوم دریای آزاد و وضعیت حقوقی دریای آزاد آشنا شویم.
دریای آزاد کجاست؟
منطقه ای از دریا که اصل آزادی دریاها در آنجا جاری است و متعلق به هیچ کشوری نیست، دریای آزاد نام دارد. همان طور که از نام این دریا پیداست، کشورها حق ندارند حقوق خود را در این منطقه اعمال کنند. چرا که وضعیت حقوقی دریای آزاد به گونه ای است که تحت صلاحیت هیچ کشوری نیست. در ادامه این نوشتار بیشتر با وضعیت حقوقی حاکم بر دریای آزاد آشنا می شویم:
وضعیت حقوقی دریای آزاد چگونه است؟
منطقه دریای آزاد تحت حاکمیت و صلاحیت هیچ کشوری نیست. تمامی کشورها از حق بهره برداری و کشتی رانی (آزادی کشتی رانی) در این منطقه برخوردارند. البته باید به این نکته توجه داشت که مقام بین المللی اعماق دریا روی وضعیت حقوقی دریای آزاد تمرکز می کند و حقوق و الزاماتی را برای تمامی کشورها در منطقه دریای آزاد وضع می نماید. در ادامه به حقوق و الزامات تمامی کشورها در منطقه دریای آزاد اشاره می کنیم:
حقوق کشورها در دریای آزاد (به موجب وضعیت حقوقی دریای آزاد):
بر اساس کنوانسیون حقوق دریاها، حقوق کشورها در دریای آزاد را می توان به شرح زیر تقسیم بندی نمود:
1- استفاده صلح آمیز از دریای آزاد:
یعنی کشورها نمی توانند برای جنگ و درگیری بین المللی دریای آزاد را تحت مخاطره قرار دهند. حال اگر جنگی میان دو یا چند کشور در منطقه دریای آزاد رخ داد، چه باید کرد؟ در سایر بخش های نوشتار به این سوال پاسخ می دهیم:
2- آزادی کشتی رانی در دریای آزاد:
هر کشتی می تواند در منطقه دریای آزاد با پرچم کشور صاحب پرچم خود کشتی رانی نماید. البته حتما باید پرچم کشتی صاحب پرچم خود را برافراشته نگه دارد. همچنین به موجب وضعیت حقوقی دریای آزاد، حق تعویض پرچم کشور وجود ندارد. مگر اینکه به صورت رسمی، کشتی به شخص دیگری واگذار شده باشد. توجه کنید رابطه تابعیت کشتی با کشور صاحب پرچم باید به صورت رسمی و واقعی باشد.
3- آزادی کشتی رانی تحت پرچم سازمان ملل:
به موجب مقررات حقوق دریایی، کشتی رانی در دریای آزاد تحت نهادهای وابسته به سازمان ملل وجود دارد. بنابراین، علاوه بر اینکه کشتی ها می توانند در دریای آزاد تحت پرچم کشوری که تابعیت آن را دارند حرکت کنند، می توانند تحت پرچم سازمان ملل و نهادهای وابسته به آن نیز کشتی رانی نمایند.
4- آزادی قرار دادن کابل و لوله در زیر دریای آزاد:
کشورها حق دارند کشتی های صاحب پرچم خود را بفرستند تا در زیر دریای آزاد کابل و لوله قرار دهند. البته کشورها باید به این نکته توجه داشته باشند که به لوله ها و کابل هایی که از قبل گذاشته شده، آسیبی وارد نکنند.
5- آزادی ساخت جزایر مصنوعی در منطقه دریای آزاد:
به موجب وضعیت حقوقی دریای آزاد، امکان ساخت جزایر مصنوعی در منطقه دریای آزاد وجود دارد. ساخت جزایر مصنوعی توسط کشورها باید به گونه ای باشد که به فلات قاره کشور ساحلی خللی وارد نیاورد.
6- آزادی انجام تحقیقات علمی در دریای آزاد:
کشورها حق دارند تا آزادانه در منطقه دریای آزاد به انجام تحقیقات علمی بپردازند. اما همان طور که فوقا نیز اشاره کردیم، انجام تحقیقات در منطقه دریای آزاد نباید به حقوق دولت ساحلی در منطقه فلات قاره آسیب رساند.
7- آزادی پرواز بر فراز دریای آزاد:
تمامی کشورها می توانند آزادانه بر فراز دریای آزاد پرواز کنند. هیچ کشور یا نهادی نیز نمی تواند مانع این امر شود.
8- آزادی ماهیگیری در دریای آزاد:
به موجب وضعیت حقوقی دریای آزاد، کشورها می توانند کشتی های تحت تابعیت خود را بفرستند تا آزادانه در دریای آزاد ماهیگیری کنند و منابع جاندار این منطقه را تملک نمایند.
تا اینجا در مورد وضعیت حقوقی دریای آزاد و حقوق کشورها در این منطقه بحث نمودیم. اما باید به این موضوع توجه داشت که کشورها در دریای آزاد مکلف هستند تا الزاماتی را نیز رعایت کنند. اما الزامات کشورها در منطقه دریای آزاد چیست؟
الزامات کشورها در دریای آزاد با نگاهی به وضعیت حقوقی دریای آزاد:
همان طور که گفتیم کشورها حق بهره برداری از دریای آزاد به منظور مقاصد خصمانه را ندارند. به عبارت دیگر، تمامی کشورها مکلف هستند از دریای آزاد بهره داری صلح آمیز نمایند. همچنین به موجب وضعیت حقوقی دریای آزاد، اگر تصادفی در این منطقه رخ دهد تمامی کشورها مکلف به کمک رسانی هستند. این الزام برای تمامی کشورها وجود دارد و صرفا مختص به کشور ساحلی نیست.
آیا کشور غیر ساحلی حق دسترسی به دریای آزاد را دارد؟
بله. کشورهای غیر ساحلی نیز می توانند بر اساس مقررات ترانزیت، به دریای آزاد دسترسی داشته باشند. بنابراین، این باور که دریای آزاد صرفا برای کشورهای ساحلی است، غلط است. اما چگونه کشورهای غیر ساحلی حق بهره برداری از دریای آزاد را دارند؟
کشورهای غیر ساحلی با توجه به اصل آزادی ترانزیت، می توانند به دریای آزاد دسترسی داشته باشند و از منابع آن بهره برداری نمایند سپس به قلمروی خود برگردند. البته باید برای عبور از کشورها، یک موافقت نامه میان کشور ساحلی و کشور بدون ساحل منعقد شود که شرایط و ضوابط در آن مشخص شده باشد.
ماده 125 عهدنامه حقوق دریاها در این خصوص چنین مقرر می کند:
1. کشورهای محصور در خشکی به منظور استفاده از حقوق مقرر در این کنوانسیون، از جمله حقوق مربوط به آزادی دریاهای آزاد و میراث مشترک بشریت، حق دسترسی به دریا را خواهند داشت. بدین منظور، کشورهای محصور در خشکی از آزادی عبور و مرور از طریق قلمرو کشورهای ترانزیت با تمامی وسایل حمل و نقل برخوردار خواهند شد.
2. شرایط و روش های اعمال آزادی ترانزیت بین کشورهای محصور در خشکی و دولت ترانزیت مربوطه از طریق موافقت نامه های دوجانبه، زیر منطقه ای یا منطقه ای مورد توافق قرار خواهد گرفت.
3. کشورهای ترانزیت، در اعمال حاکمیت کامل خود بر قلمرو خود، حق خواهند داشت تمام اقدامات لازم را اتخاذ کنند تا اطمینان حاصل شود که حقوق و تسهیلات پیش بینی شده در این قسمت برای کشورهای محصور در خشکی به هیچ وجه به منافع مشروع آنها تجاوز نکند.
اگر در منطقه دریای آزاد جنگی رخ دهد به موجب وضعیت حقوقی دریای آزاد چه اقدامی می توان انجام داد؟
ممکن است دو یا چند کشور در منطقه دریای آزاد دچار نزاع بین المللی شوند. در این صورت تا زمانی که جنگ خاتمه یابد، آزادی های موجود در منطقه دریای آزاد (آزادی کشتی رانی، آزادی ماهیگیری، آزادی پرواز بر فراز دریای آزاد و …) به حالت تعلیق در می آید. اما باید توجه داشت که نهادهای بین المللی بر وقوع هر گونه جنگ در منطقه دریای آزاد نظارت می کنند.
نظر شما در خصوص این نوشتار چیست؟ آیا برای شما مفید بود؟ نظرات خود را در قسمت دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید.
مفید و کامل بود
مرسی، از همراهیتون