گاهی ممکن است از منظر عقلانی ارتکاب جرم امکان پذیر نباشد. به این امر در حقوق جزا، جرم محال گفته می شود. در خیلی از موارد ممکن است جرم محال با جرم عقیم و شروع به جرم اشتباه گرفته شود. بنابراین برای درک بهتر مفهوم جرم محال بهتر آن است این مفهوم را در کنار سایر مفاهیم (جرم عقیم و شروع به جرم) بررسی کنیم. در این مقاله به مفهوم جرم محال و تفاوت آن با جرم عقیم و شروع به جرم و بررسی مفاد قانونی در این راستا می پردازیم.
مفهوم جرم محال
مفهوم جرم محال:
جرم محال جرمی است که مرتکب فعل مادی جرم را انجام می دهد. اما عقلا تحقق چنین جرمی در عالم خارج ممکن نیست. این امر هیچ ارتباطی به مرتکب ندارد. هر مرتکب دیگری که بخواهد چنین جرمی را انجام دهد، محال و ناممکن خواهد بود. چرا که جرم هرگز به نتیجه نمی رسد. علت عدم تحقق نتیجه جرم را نیز می توان در دو مورد خلاصه نمود. در ادامه نوشتار مفهوم جرم محال را با ارائه دو مثال روشن سازی می کنیم.
1- محال قانونی:
به این معنا که شرطی که قانون برای تحقق جرم مشخص کرده، وجود ندارد. برای درک بهتر موضوع مثالی ذکر می کنیم. همه می دانیم که در قتل شخص باید یک انسان زنده را بکشد. پس، کشتن انسان مرده قتل نیست. حال، اگر مرتکب به شخصی که مرده تیراندازی کند، عنوان قتل برای این ارتکاب حاکم نیست.
2- محال مادی یا موضوعی:
به این معنا که وسایلی که در ارتکاب جرم به کار گرفته می شوند توانایی تحقق جرم را ندارند. فرض کنید الف قصد کشتن ب را دارد. به این منظور تصمیم می گیرد در چای ب سیانور بریزد تا او پس از نوشیدن چای بمیرد. اما اشتباهی مقداری شراب داخل چای میریزد. شراب نیز باعث مرگ ب نخواهد شد. بنابراین محال است که قتل ب اتفاق بیفتد.
بررسی محال بودن جرم به دلیل نشدنی بودن موضوع وقوع جرم:
علاوه بر آنچه در فوق گفتیم، گاهی ممکن است به دلیل نشدنی بودن موضوع وقوع جرم، امکان تحقق جرم وجود نداشته باشد فرض کنید الف قصد کشتن ب را دارد. شبانه با تفنگی پر به سمت تخت ب می رود تا در هنگام خواب او را به قتل برساند. اما، ب قبلا از تخت بیرون رفته است و در آشپزخانه به سر می رود. در اینجا نیز جرم الف از نوع جرم محال است.
آیا جرم محال دارای مجازات است؟
برای پاسخ به این سوال باید میان دو نوع محال مادی و محال قانونی قائل به تفکیک شد. جرم محال مادی مجازات شروع به جرم را دارد. اما جرم محال قانونی فاقد هر گونه مجازات است. تبصره ماده 122 قانون مجازات اسلامی در این خصوص چنین مقرر می کند:
هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می‌شود:
الف- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس تعزیری درجه چهار
ب – در جرائمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار است به حبس تعزیری درجه پنج
پ – در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج است به حبس تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی درجه شش
تبصره- هرگاه رفتار ارتکابی، ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم داشته، لکن به جهات مادی که مرتکب از آنها بی اطلاع بوده وقوع جرم غیرممکن باشد، اقدام انجام شده در حکم شروع به جرم است.
مفهوم جرم محال
جرم عقیم چیست؟
جرم عقیم جرمی است که مرتکب فعل مادی جرم را انجام می دهد؛ اما نتیجه مد نظر مرتکب رخ نمی دهد. عدم تحقق نتیجه جرم، دلایل گوناگونی دارد. گاهی ممکن است مرتکب نتواند جرم را محقق نماید. شاید به دلیل بی کفایتی، عدم مهارت و یا دخالت یک عامل خارجی و … باشد. فرض کنید الف تصمیم به کشتن ب می گیرد. اما مهارت کافی برای کار با اسلحه را ندارد. از این رو، نمی تواند به الف تیراندازی کند و او را به قتل برساند. تیر ممکن است به یک درخت اصابت کند. بنابراین فعل مادی به منظور تحقق جرم انجام شده، اما به دلایل مختلفی جرم اتفاق نمی افتد.
مجازات جرم عقیم و مقایسه آن با مفهوم جرم محال
در خصوص تعیین مجازات برای جرم عقیم، اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. اما، عده ای بر این باورند که مجازات جرم عقیم همان مجازات شروع به جرم است.
تفاوت جرم محال و عقیم چیست؟
همانطور که در بالا اشاره کردیم، در جرم محال، عقلا وقوع جرم امکان پذیر نیست. اما در جرم عقیم وقوع جرم امکان پذیر است. اما مرتکب توانایی لازم را ندارد و یا یک عامل خارجی مانع از تحقق جرم می شود.
منظور از شروع به جرم چیست؟
برای تحقق شروع به جرم باید سه مرحله را بگذرانیم:
1- قصد مرتکب بر وقوع جرم؛
2- ورود به عملیات اجرایی؛
3- انصراف غیر ارادی مرتکب.
فرض کنید الف اسلحه ای تهیه می کند و می خواهد با آن به ب شلیک کند. به این منظور وارد خانه ب می شود. اما زمانی که می خواهد به ب شلیک کند پلیس او را دستگی می نماید. در اینجا، شروع به جرم تحقق یافته است. مجازات شروع به جرم در ماده 122 قانون مجازات اسلامی آمده است. توجه کنید در شروع به جرم، انصراف حتما باید غیر ارادی باشد نه ارادی. در شروع به جرم فعل مادی برای تحقق جرم به هیچ وجه رخ نمی دهد. بنابراین، اگر فعل مادی جرم محقق شده باشد اما جرم به نتیجه نرسد یا جرم محال است یا عقیم.
تفاوت مفهوم شروع به جرم و مفهوم جرم محال چیست؟
در جرم محال و حتی جرم عقیم، فعل مادی جرم انجام می شود. اما در شروع به جرم فعل مادی جرم محقق نمی شود.
نتیجه گیری مقاله
برای درک مفهوم جرم محال باید گفت، جرم محال جرمی است که تحقق آن در عالم خارج عقلا غیر ممکن است. فرض کنید الف به قصد قتل ب به سمت او تیراندازی می کند. اما ب قبلا مرده است. اما در جرم عقیم امکان تحقق نتیجه جرم وجود دارد. لیکن، مرتکب توانایی و مهارت کافی را ندارد و یا یک علت خارجی مانع از تحقق جرم می شود. الف قصد دارد به سمت ب تیراندازی کند اما او اصلا کار با اسلحه را بلد نیست. در نتیجه تیر به یک درخت اصابت می کند.
در شروع به جرم قضیه متفاوت است. مرتکب اصلا نمی تواند وارد فاز ارتکاب فعل مادی جرم شود. پیروی مثال های قبلی، الف قصد می کند که ب را به قتل برساند. او یک اسلحه تهیه می کند و با کلیدی که ساخته به خانه ی ب می رود. اما قبل شلیک گلوله، پلیس او را دستگیر می کند.
جرم محال در یک تقسیم بندی به جرم محال مادی و جرم محال قانونی تقسیم می شود. مجازات جرم محال مادی همان مجازات شروع به جرم است. اما جرم محال قانونی مجازاتی ندارد. مجازات جرم عقیم نیز به رغم وجود اختلاف نظرهای بسیار، همان مجازات شروع به جرم مذکور در ماده 122 قانون مجازات اسلامی است.
قبل از انجام هر امر حقوقی حتما با وکیل متخصص در آن حوزه مشورت نمایید. گروه وکلای موسسه ترنم عدالت با سالها سابقه در امور حقوقی، کیفری، خانوادگی، ثبتی، ملکی، امور حسبی و … شما را در رسیدن به حقوقتان یاری و مساعدت می نمایند. با ما تماس بگیرید.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و یا تلفنی به صفحه درخواست مشاوره و تماس با ما مراجعه کنید.