خیار شرط یکی از خیارات مندرج در قانون مدنی است که امکان فسخ قرارداد را برای یکی از اصحاب قرارداد فراهم می کند. اما معنای خیار شرط چیست؟ تحت چه شرایطی امکان درج خیار شر وجود دارد؟ آیا خیار مختص عقد بیع است؟ خیر. این خیار اختصاص به عقد بیع ندارد و در هر عقد تملیکی می توان خیار شرط را جاری نمود. در این نوشتار ابتدا با معنای خیار شرط آشنا می شویم و سپس و موارد کاربرد آن را بررسی می کنیم:
معنای خیار شرط:
هر گاه در معامله شرط شود که یکی از متعاملین یا هر دو یا شخص ثالث حق فسخ در قرارداد داشته باشند، این خیار، خیار شرط نام دارد. خیار شرط در عقد بیع ذکر شده است. قانون گذار در ماده 399 قانون مدنی به خیار شرط اشاره می کند. به این توضیح که در عقد بیع ممکن است برای بایع یا مشتری یا شخص ثالثی اختیار فسسخ معامله وجود داشته باشد. در این صوبت معنای خیار شرط محقق می شود.
نکات مهم و ضروری در باب معنای خیار شرط:
1- برای تحقق خیار شرط مدت باید حتما معلوم باشد. چه اینکه مدت از زمان انعق قرارداد باشد یا مدتی پس از آن. مثلا ممکن است در قرارداد شرط شود که متعاملین از زمان انعقاد قرارداد تا شش ماه حق فسخ را دارند یا بگویند یک ماه بعد از انعقاد قرارداد حق فسخ برای خریدار یا فروشنده وجود دارد. اگر مدت خیار شرط در قرارداد معلوم نباشد مثلا بگویند تا زمان بحران اقتصادی یا تا پایان جنگ و … در این صورت هم خیار شرط باطل است و هم عقد باطل است.
علت این امر چیست؟
در آرای قضایی مختلفی در باب خیار شرط چنین گفته شده که اگر مدت خیار شرط معلوم نباشد جهل به آن موجب جهل به یکی از عوضین می شود در نتیجه شرط خیار و عقد هر دو باطل هستند. اما اگر مدت خیار معلوم باشد اشکالی در قرارداد به وجود نمی آید. چرا که بدین سان هر یک از متعاملین هر آنچه به دست می آروند مشخص و معلوم است. عده ای دیگر بر این نظر هستند که اگر مدت خیار شرط معلوم نباشد باعث مجهول بودن معامله می شود. معامله غرری معامله ای است که عرف آن را خطرناک می داند و دست به آن نمی زند. پس، اگر مدت خیار شذط مشخص نباشد باطل و مبطل عقد است. بیشتر فقها نیز علت درج مدت خیار شرط را غرری بودن معامله می داند.
معنای خیار شرط در عقود مسامحه ای:
در عقود مسامحه ای اصولا تعادل عوضین لازم نیست. مثلا در صلح محاباتی یا قرارداد بیمه عمر شرط خیار دائمی یا مادام العمر صحیح است. اصل حاکمیت اراده نیز همین نظر را تایید می کند. در این قراردادها علم تفصیلی به عوضین شرط نیست.
مدت خیار شرط چگونه باید بیان شود؟
لازم نیست مدت خیار شرط صراحتا بیان شود بلکه ممکن است به ضمنی (اوضاع و احوال)، تعیین شود. مثلا در رای صادره از شعبه 2÷ دیوان عالی کشور مورخ 1370/09/04 با اینکه مدت شخص برای خیار ذکر شده بود قید مدت جهت حضور در دفترخانه مدت خیار تلقی می شود. در رای دیگری از همان شعبه به تاریخ 1373/02/13 تعیین مدت برای پرداخت ثمن تعیین مدت خیار به شمار می آید.
نتیجه گیری:
خیار شرط یکی از خیارات مندرج در قانون مدنی است. در این نوشتار سعی کردیم با معنای خیار شرط آشنا شویم. به استناد این خیار دو طرف معامله یا حتی شخص ثالث حق فسخ قرارداد را دارد. این خیار بیشترین کاربرد را در عقد بیع دارد. نکته مهم در خیار شرط این است که مدت ان معلوم باشد. در صورتی که مدت خیار شرط معلوم نباشد هم خیار همئعقد باطل است. چرا که معامله غرری است و جهل به آن موجب جهل به یکی از عوضین می شود. البته لازم نیست مدت خیار شذرط به صورت صریح معلوم باشد. همین که به صورت ضمنی نیز مدت بیان شود کافی است. آرای اصداری از شعب مختلف دادگاه ها نیز موید این امر است.
نکته آخر در باب تحقق معنای خیار شرط این است که در عقود مساحمه ای مثل صلح محاباتی خیار شرط می تواند مادام العمر یا دائمی باشد. چرا که تعادل عوضین در عقود مسامحه ای لازم نیست.
نظر شما در خصوص نوشته “معنای خیار شرط” چیست؟ نظرات خود را برای ما بنویسید.