یکی از مصادیق مسئولیت های خاص، مسئولیت ناشی از حیوان است که تحت نگهداری انسان می باشد. در حقوق ایران برای مالک یا متصرف حیوان در مواردی مسئولیت تعیین شده است. فرض کنید الف دارای یک سگ هاسکی است. او لحظه ای از سگ خود غافل می شود و سگ به فرد یا جمعی از افراد حمله می کند. در این صورت طبق ضوابط و قوانینی باید مالک سگ یعنی الف را مسئول دانست. البته ابتدا باید با مبنای مسئولیت ناشی از حیوان و شرایط و ضوابط تحقق آن آشنا شویم. در این نوشتار قصد داریم به موضوع مسئولیت ناشی از حیوان و مبنای آن بپردازیم:
مبنای مسئولیت ناشی از حیوان:
مطابق ماده 334 قانون مدنی اصولا مالک یا متصرف حیوان مسئول خساراتی است که از ناحیه آن حیوان وارد می شود. مگر آنکه در نگهداری از حیوان قصور کرده باشد. پس می توان گفت، قانون گذار مبنای مسئولیت ناشی از حیوان را تقصیر مالک یا متصرف حیوان دانسته است. نکته قابل توجه این است که در ماده 334 به طور اطلاق به حیوان اشاره شده است و فرقی میان اهلی و وحشی بودن آن نیست. به عبارت دیگر، نمی توان گفت شیری که از قفس سیرک می گریزد و ایجاد خسارت می کند و گاوی که از اصطبل گریخته و زیانی به غیر وارد می سازد، تفاوتی در نگاه قانون گذار ندارد. در هر دو فرض صاحب و یا منتفع از مال مسئول است. البته به شرط آنکه در نگهداری از مال قصور ورزیده باشد.
پس تقصیر دارنده حیوان در مسئولیت او نقش کلیدی دارد. به عبارت دیگر، اگر تقصیر صاحب حیوان یا متصرف آن در نطد مراجع قضایی اثبات نشود، مسئولیت او منتفی است.
اهلی بودن حیوان:
برخی از حقوقدانان بر این نظر هستند که مقصود قانون گذار تنها ناظر به حیوانات اهلی است که به صورت متعارف در خانه نگهداری می شوند. چرا که داشتن حیوانات غیر اهلی تقصیر به شمار می رود و از این رو دیگر به داشتن تقصیر در نگهداری از آن نیازی نیست.
مسئولیت ناشی از حیوان برای چه کسی است؟
مسئولیت ناشی از حیوان می تواند برای مالک حیوان باشد یا برای کسی باشد که حیوان را اجاره کرده است تا از آن منتفع گردد و یا آن را به عاریه گرفته است. همچنین در ماده 522 قانون مجازات اسلامی چنین بیان شده است که متصرف هر حیوان که از احتمال صدمه به آن آگاه است باید آن را حفظ کند. بنابراین، اگر در نتیجه تقصیر ضرری به شخصی وارد شود او ضامن خواهد بود. اما در صورتی که از احتمال حمله حیوان آگاه نباشد، ضامن نیست.
منظور از تقصیر چیست؟
در تبصره یک ماده 522 قانون مجازات اسلامی قانون گذار بیان می کند که نگهداری حیوانی که شخص توانایی حفظ آن را ندارد، تقصیر محسوب می شود. باید به این نکته توجه داشت که عدم آگاهی متصرف از موضوع خطرناک بودن حیوان نباید ناشی از تقصیر او باشد یا نوعا ان حیوان خطرناک باشد. مثلا یک مار سمی نوعا خطرناک است. بنابراین، متصرف آن نمی تواند ادعا کند که از خطرناک بودن آن اطلاعی نداشته است. ملاک برای تشخیص خطرناک بودن حیوان نوعی است نه شخصی. همچنین قانون گذار در ماده 524 ادامه می دهد که هر کس سوار حیوان باشد و آن را در محل های غیر مجاز متوقف کند ضامن خسارت اوست. چرا که توقف حیوان در محل های غیر مجاز مصداق تقصیر است و این امر با نظریه تقصیر در تناسب است.
اذن صاحب حیوان در مسئولیت ناشی از حیوان:
طبق ماده 523 قانون مجازات اسلامی با اذن شخصی که حق اذن دارد وارد منزل او گردد و از ناحیه حیوان ضرر و خسارتی وارد شود، اذن دهنده مشئول است. عده ای ار حقوقدانان این ام را در تضاد با نظریه تقصیر می دانند. چرا که معتقدند اذن دهنده در اینجا تقصیری نکرده است. اما در مقابل عده ای دیگر بر این باور هستند که همین که شخصی اذن می دهد دیگری وارد منزل او شود در واقع سلامت او را تضمین می کند. پس اگر زیانی به شخص وارد گردد، او تقصیر کرده است. نظر شما چیست؟
موارد معافیت از مسئولیت ناشی از حیوان:
مواردی که متصرف حیوان از مسئولیت معاف است عبارتند از:
1- اگر شخصی حیوانی را تحریک کند و باعث شود ضرری به شخص دیگری وارد شود تحریم کننده از باب سبب اقوی از مباشر مسئول خواهد بود.
2- اگر حیوانی فرار کند و یا گم شود و سپس زیانی و صدمه ا به شخصی وارد کندف متصرف و مالک حیوان مسئول نیست. مگر اینکه ثابت شود در فرار کردن یا گم شدن حیوان مرتکب تقصیر شده است.
نتیجه گیری:
مسئولیت ناشی از حیوان، یکی از مسئولیت های مندرج در قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی است. اصولا متصرف حیوان اعم از اینکه مالک باشد یا منفع، به شرط تقصیر مسئول خساراتی است که از ناحیه حیوان وارد می شود. بنابراین، قانون گذار نظریه تقصیر را در اینجا جاری می کند. البته ممکن است متصرف حیوان ادعا کند که از خطرناک بودن حیوان بی اطلاع بوده است. در این صورت اگر خسارتی از ناحیه حیوان وارد شود، او ضامن نیست. البته باید توجه داشت که عدم آگاهی شخص نباید ناشی از تقصیر باشد. مثلا نگهداری یک مار سمی خطرناک است و شخص نمی تواند ادعای عدم اطلاع کند. همچنین اگر متصرف حیوان، آن را در محل غیر مجاز متوقف کند ضامن خساراتی است که از ناحیه حیوان وارد می شود.
در دو فرض شخص متصرف از مسئولیت معاف است: 1- اگر شخصی حیوان را تحریک کند و در اثر تحریک او جنایتی وارد شود و 2- چنانچه حیوانی فرار کند یا گم شود. طبق فرض اول تحریک کننده از باب سبب اقوی از مباشر مسئول است و بر اساس فرض دوم متصرف حیوان باید اثبات نماید که در فرار کردن یا گم شدن حیوان قصوری نورزیده است. در مقاله به طور تفصیلی به تمامی موارد و مصادیق اشاره گردید.
نظر شما در خصوص این نوشتار چیست؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.