گاهی شرایطی پیش می آبد، عواملی سبب می شود که مجازات ساقط شوند. علل سقوط مجازات عبارتند از: عفو، نَسخ قانون، گذشت شاکی، مرور زمان و توبه مجرم. چنانچه هر کدام از این عوامل وجود داشته باشند مجازات ساقط می شود. در مقاله زیر به علل سقوط مجازات و شرایط آن می پردازیم.
اولین علت سقوط مجازات: عفو
عفو یا بخشش یکی از عوامل سقوط مجازات است. فراموش نکنید عفو به دو نوع عفو عمومی و عفو خصوصی تقسیم می شود:
عفو خصوصی:
منظور از عفو خصوصی، بخشش یا تخفیف مجازات پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه با مقام رهبری است. سقوط مجازات
عفو عمومی:
منظور عفوی است که به موجب قانون در جرایم موجب تعزیر اعطا می شود.
دومین علت سقوط مجازات: نسخ قانون
چنانچه قانون نسخ شود و عمل به موجب قانون لاحق (بعدی) جرم نباشد. تعقیب و اجرای مجازات متوقف شد.
سومین علت سقوط مجازات: گذشت شاکی
جرایم تعزیری در یک تقسیم بندی کلی به جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می شوند. در صورتی که جرم از جمله جرایم قابل گذشت باشد (یعنی تنها جنبه خصوصی داشته باشد) مانند توهین، با گذشت شاکی یا مدعی خصوصی قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات صادر می شود.
شرایط گذشت شاکی یا مدعی خصوصی چیست؟ سقوط مجازات
به موجب ماده 101 قانون مجازات اسلامی باید منجّز باشد. بنابراین گذشت مشروط و معلق در صورتی که ترتیب اثر داده می شود که شرط یا معلق علیه تحقق یافته باشد. عدول از گذشت امکان پذیر نیست. یعنی الف نمی تواند از جرم ارتکاب یافته توسط ب گذشت نماید. پس از چندی از گذشت خود منصرف شود.
همچنین، به موجب ماده 102 قانون مجازات اسلامی اگر متضررین از جرم متعدد باشند تعقیب جزایی با شکایت یکی از آنها شروع می شود. اما اگر بخواهند گذشت نمایند موقوفی تعقیب یا توقف اجرای مجازات موکول به گذشت تمام کسانی است که گذشت کرده اند.
نکته: حق گذشت از جرم به وراث فرد به ارث می رسد.
برای دریافت فهرست جرایم قابل گذشت اینجا را کلیک کنید.
چهارمین علت سقوط مجازات: مرور زمان سقوط مجازات
ماده 105 مرور زمان تعیین شده برای توقف تعقیب را ذکر کرده است.
مرور زمان، در صورتی تعقیب جرائم موجب تعزیر را موقوف می کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد:
الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای پانزده سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای ده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای هفت سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای پنج سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای سه سال…
ماده 107 نیز مرور زمان تعیین شده برای توقف اجرای مجازات را تعیین کرده است:
مرور زمان، اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به قرار زیر است:
الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال…
نکته: در جرایم تعزیری قابل گذشت اگر متضرر از وقوع جرم، ظرف مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم شکایت نکند، حق شکایت کیفری ساقط می شود. مگر اینکه اثبات شود به دلیلی مانند تحت سلطه قرار گرفتن قادر به شکایت نبوده است.
برخی از جرایم مشمول مرور زمان نمی شود: سقوط مجازات
الف- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
ب- جرایم اقتصادی شامل کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، اِعمال نفوذ بر خلاف حق و مقررات قانونی، مداخله وزراء و نمایندگان و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری، تبانی در معاملات دولتی، اخذ پورسانت در معاملات خارجی، جرایم گمرکی، قاپاق کالا و ارز، جرایم مالیاتی.
نکته: اگر به فرد آزادی مشروط اعطا شود یا مجازات تعلیق شود، تاریخ شروع مرور زمان، از تاریخ لغو حکم آزادی مشروط یا تعلیق اجرای مجازات است.
پنجمین علت سقوط مجازات: توبه مجرم
اولین و مهمترین نکته در مورد توبه متهم این است که توبه حتما توسط قاضی احراز شود. بنابراین توبه به وجود جهات ظاهری نیست.
در جرایم موجب حد، به استثنای حد قذف و محاربه اگر قبل از اثبات جرم متهم توبه کند، حد ساقط می شود. همچنین اگر متهم پس از اثبات جرم توبه کند، دادگاه می تواند عفو متهم را از مقام رهبری تقاضا کند. البته، قذف مشمول این امر نمی شود.
اگر محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او توبه کند، حد ساقط می شود.
در زنا و لواط اگر به عنف و اکراه و اغفال بزه دیده باشد، اما مرتکب توبه کند به حبس از 6 ماه تا 2 سال یا شلاق از 31 تا 74 ضربه یا هر دو محکوم می شود.
همچنین در جرایم تعزیری درجه 7 و 8 اگر مرتکب واقعا توبه کند، مجازات او ساقط می شود. البته توبه باید اثبات شود.
نتیجه گیری مقاله سقوط مجازات
در برخی از موارد، اگر شرایط مذکور در قانون وجود داشته باشد (عفو، نسخ قانون، گذشت شاکی، مرور زمان و توبه مجرم) با در نظر گرفتن شرایطی تعقیب یا مجازات مرتکب متوقف می شود. همانطور که گفته شد عفو در یک تقسیم بندی کلی به عفو عمومی و خصوصی تقسیم می شود. مرور زمان نیز در برخی موارد تعقیب متهم و یا اجرای مجازات را متوقف می کند. گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت نیز باعث سقوط مجازات می شود. همچنین نسخ قانونی که مجازات را برای مجرم در نظر گرفته از عوامل مهم سقوط مجازات است. در نهایت، توبه مجرم نیز می تواند مجازات را ساقط کند و در برخی موارد آن را تقلیل دهد. البته آنچه مهم است این است که توبه مرتکب باید در نزد دادگاه اثبات شود.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.
