بخش چهارم قانون مجازات اسلامی در مورد شرایط و موانع مسئولیت کیفری است. فصل اولِ بخش چهارم به موضوع شرایط مسئولیت کیفری اختصاص یافته است. از این رو، برای اینکه فردی مجرم در نظر گرفته شود، باید شرایط مسئولیت کیفری را داشته باشد. اما شرایط مسئولیت کیفری چیست؟در این مقاله با مسئولیت کیفری و شرایط آن آشنا خواهیم شد.
منظور از مسئولیت کیفری چیست؟
مسئولیت کیفری، مسئولیتی است که در صورت ارتکاب جرم بر عهده فرد مجرم قرار می گیرد. به منظور تحقق مسئولیت کیفری باید برای مجرم شرایطی را در نظر گرفت. این شرایط، شرایط مسئولیت کیفری نامیده می شوند. شرایط مسئولیت کیفری
شرایط مسئولیت کیفری چیست؟
ماده 140 قانون مجازات اسلامی در این خصوص مطرح شده است.
مسئولیت کیفری در حدود، قصاص و تعزیرات تنها زمانی محقق است که فرد حین ارتکاب جرم، عاقل، بالغ و مختار باشد به جز در مورد اکراه بر قتل که حکم آن در کتاب سوم«قصاص» آمده است.
در صورتی که فردی اکراه به قتل شده باشد. مباشر (خودِ فرد اکراه شده) مسئول است.
نکته: مسئولیت کیفری امری شخصی است. یعنی تنها این مسئولیت برای شخص مرتکب خواهد بود.
آیا شخص حقوقی هم مسئولیت دارد؟
اصولاً در مسئولیت کیفری، اصل بر مسئولیت شخص حقیقی است. اما در فرضی که نماینده شخص حقوقی (مدیرعامل) به نام شخص حقوقی و در راستای منافع شخص حقوقی مرتکب جرم شود، مسئولیت کیفری خواهد داشت.
ماده 143 قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است:
در مسوولیت کیفری اصل بر مسوولیت شخص حقیقی است و شخص حقوقی در صورتی دارای مسوولیت کیفری است که نماینده قانونی شخص حقوقی به نام یا در راستای منافع آن مرتکب جرمی شود. مسوولیت کیفری اشخاص حقوقی مانع مسوولیت اشخاص حقیقی مرتکب جرم نیست.
در جرایم عمدی مرتکب باید چه شرایطی داشته باشد تا مسئول تلقی شود؟
در جرایم عمدی، مرتکب علاوه بر علم باید قصد نیز داشته باشد. به این معنا که، در برخی از جرایم، مرتکب علاوه بر قصد انجام فعل (سوء نیت عام) باید قصد تحقق نتیجه را نیز داشته باشد (سوء نیت خاص). در این صور اگر نتیجه محقق نشود، گویی جرم محقق نشده است. مثلاً الف باید به قصد کشتن ب تیری را رها کند و تیر به ب بر خورد کند و سبب قتل او شود. در این صورت است که عنوان قتل عمد بر عمل الف صادق خواهد بود.
نکته: در جرایم غیر عمدی باید حتما تقصیر مرتکب در وقوع جرم احراز شود.
منظور از تقصیر در حقوق کیفری چیست؟
به منظور تبصره ماده 45 قانون مجازات اسلامی تقصیر چنین تعریف شده است:
تحقق جرائم غیر عمدی، منوط به احراز تقصیر مرتکب است. در جنایات غیرعمدی اعم از شبه عمدی وخطای محض مقررات کتاب قصاص و دیات اعمال می شود.
تبصره- تقصیر اعم از بی احتیاطی و بی مبالاتی است. مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آنها، حسب مورد، از مصادیق بی احتیاطی یا بی مبالاتی محسوب می شود.
نتیجه گیری مقاله
مسئولیت کیفری و شرایط آن یکی از اساسی ترین مباحث حقوق جزا را تشکیل می دهد. تا زمانی که فرد مسئولیت کیفری نداشته باشد. نمی توان او را مسئول وقوع جرم دانست. مسئولیت کیفری امری شخصی است. همچنین در رابطه با مسئولیت کیفری شخص حقوقی باید گفت اصل بر مسئولیت کیفری شخص حقیقی است. مگر اینکه نماینده شخص حقوقی -مدیرعامل- به نام یا در راستای اهداف شحص حقوقی مرتکب جرم شود.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.
