حقوق منطقه انحصاری اقتصادی

منطقه انحصاری اقتصادی (exclusive economic zone) به اختصار EEZ یکی از مناطق واقع در آب های تحت حاکمیت کشور ساحلی است. به موجب کنوانسیون حقوق دریاها مصوب 1982، منطقه انحصاری اقتصادی در فاصله 200 مایل از خط مبدأ کشور ساحلی قرار دارد. به عبارت ساده تر اگر از خط مبدأ کشور ساحلی (اعم از اینکه ساحل از نوع مستقیم یا عادی باشد) 200 مایل پیش تر بیاییم منطقه انحصاری اقتصادی شروع می شود. دولت در این منطقه از حقوق ویژه ای برخودار است. در این نوشتار قصد داریم حقوق منطقه انحصاری اقتصادی برای کشور ساحلی و سایر کشورها را به طور ساده و مختصر بیان کنیم.

منطقه انحصاری اقتصادی کجاست؟

به موجب کنوانسیون 1982 حقوق دریاها، منطقه انحصاری اقتصادی از حدود 200 مایل از خط مبدأ (چه خط مبدا عادی باشد و چه مستقیم) شروع می گردد. این منطقه پس از مناطق دریای سرزمینی (12 مایل از خط مبدا)  و منطقه نظارت (24 مایل از خط مبدا) قرار دارد. اگر حد دریای سرزمینی کشوری 12 مایل باشد، حد منطقه انحصاری اقتصادی 188 مایل خواهد بود. منطقه انحصاری اقتصادی حقوق منحصر به خود را دارد. بنابراین نمی توان آن را ادامه دریای سرزمینی دانست و همان حقوق را بر آن اعمال نمود. در ادامه این نوشتار به حقوق منطقه انحصاری اقتصادی اشاره می کنیم.

• بیشتر بخوانید: حق عبور بی ضرر

تاریخچه پیدایش منطقه انحصاری اقتصادی؟

منطقه انحصاری اقتصادی ادامه دریای سرزمینی و دریای آزاد نیست. بلکه یک منطقه کاملا مستقل است. کشورها به منظور افزایش سلطه خود در مناطق دریایی پیشنهاد ایجاد این منطقه و افزودن آن را به مناطق دریایی دادند. حدودا 55 کشور در سال 1982 خواستار ایجاد منطقه انحصاری اقتصادی شدند. در منطقه انحصاری اقتصادی کشور ساحلی می تواند از منابع موجود در بستر و زیر بستر دریاها بهره برداری کند. همچنین می تواند از امواج دریایی انرژی تجدید پذیر تولید کند. کشورها در منطقه انحصاری اقتصادی این حق را دارند تا جزایر مصنوعی در این محل بسازند. بنابراین شکل گیری منطقه ای به نام منطقه انحصاری اقتصادی برای کشورها از اهمیت زیادی برخودار بود تا جایی که در کنوانسیون حقوق دریاها مصوب 1982 این منطقه برای کشورها در نظر گرفته شد.

منظور از ایجاد جزایر مصنوعی چیست؟

جزایر مصنوعی جزایری هستند که ساخته دست بشر می باشند نه اینکه به طور طبیعی ایجاد شده باشند. جزایر مصنوعی تاریخچه ای طولانی دارند و معمولاً  با رسوب خاک، ماسه یا سایر مصالح ساختمانی ساخته می شوند. تا زمانی که سطح آب نفوذ کند و جزیره ایجاد شود. جزایر دست ساز پاسخی به مشکل فزاینده کمبود زمین در بسیاری از مناطق در سراسر جهان هستند. آنها گزینه ای عملی و موثر برای گسترش زمین هستند. همچنین جزایر مصنوعی می توانند فرصت های منحصر به فردی را برای توسعه زیست بوم و طبیعت فراهم کنند و راه حل های ارزش افزوده برای بسیاری از پروژه ها ایجاد کنند. از جمله معایب  جزایر مصنوعی در سواحل شهر ایجاد پیامدهای زیست محیطی شدیدی مانند استفاده بیش از حد از منابع طبیعی، کاهش آهسته تنوع زیستی، همراه با انقراض حیات وحش و پوشش گیاهی دارند.

حقوق منطقه انحصاری اقتصادی چیست؟

برای تبیین حقوق منطقه انحصاری اقتصادی باید حقوق دو کشور ساحلی و سایر کشورها را از یکدیگر تفکیک کنیم:

1- حقوق و تکالیف کشور ساحلی در منطقه انحصاری اقتصادی:

• حق اکتشاف و بهره برداری از منابع طبیعی منطقه انحصاری اقتصادی و البته حفاظت و مدیریت منابع طبیعی اعم از اینکه جاندار باشد یا بی جان. این منابع ممکن است در بستر و زیر بستر دریا قرار گرفته باشند.
• حق استفاده و بهره مندی از نیروهای بادی و جریان های دریایی برای تولید نیرو و انرژی.
• انجام تحقیقات علمی در منطقه انحصاری اقتصادی.
• احداث جزایر مصنوعی، هرگونه تاسیسات و ساختمان در منطقه انحصاری اقتصادی.
• حفظ و نگهداری محیط دریایی در منطقه انحصاری اقتصادی.

2- حقوق و تکالیف سایر کشورها در منطقه انحصاری اقتصادی:

سایر کشورها در منطقه انحصاری اقتصادی از حقوق زیر بهره مندند:

• حق آزادی کشتی رانی
• حق آزادی پرواز بر فراز آب های منطقه انحصاری اقتصادی
• قرار دادن کابل و لوله در زیر دریاها.

سایر کشورها حق بهره مندی از منابع واقع در منطقه انحصاری اقتصادی را ندارند. بنابراین فقط کشور ساحلی می تواند از منابع موجود در بستر و زیر بستر دریا استفاده کند.

نکات مهم حقوق منطقه انحصاری اقتصادی:

1- گاهی ممکن است منطقه انحصاری اقتصادی دو کشور با هم تلاقی پیدا کند. مثلا هنگامی که کشور الف 200 مایل از خط مبدا خود پیش تر می آید منطقه انحصاری اقتصادی آغاز می شود و همین وضعیت برای کشور ب نیز وجود دارد. در این صورت تحدید حدود منطقه انحصاری اقتصادی باید بر اساس اصل انصاف انجام گیرد.

2- شیلی نخستین کشوری بود که حد منطقه انحصاری اقتصادی خود را 200 مایل تعیین کرد.

3- گذاشتن تجهیزاتی همچون استراق سمع و یا در آوردن بقایای کشتی ها و انجام تحقیقات علمی باید بر اساس اصل انصاف در منطقه انحصاری اقتصادی کشور ساحلی انجام گیرد.

در فرض بروز اختلاف میان کشور ساحلی و سایر کشورها اختلاف با استفاده از روش های حل و فصل اختلاف موجود در ماده 59 عهدنامه حقوق دریاها حل و فصل می گردد.

ماده 59 عهدنامه حقوق دریاها:

در مواردی که این کنوانسیون حقوق یا صلاحیتی را به دولت ساحلی یا سایر دولت‌ها در حوزه اقتصادی انحصاری نسبت نمی‌دهد و تعارضی بین منافع دولت ساحلی و هر دولت یا دولت‌های دیگری ایجاد می‌شود، تعارض باید در کشور ساحلی حل شود. بر اساس انصاف و در پرتو همه شرایط مربوطه، با در نظر گرفتن اهمیت مربوط به منافع درگیر برای طرفین و همچنین برای جامعه بین المللی به عنوان یک کل.

ایجاد منطقه امنیت در منطقه انحصاری اقتصادی:

نخستین بار کشورهای آمریکایی در جنگ جهانی دوم 300 مایل دریایی را به عنوان منطقه امنیت اعلام کردند که از سوی کشورها با مخالفت زیاد رو به رو شد. اما بعدا در کنوانسیون حقوق دریاها مصوب 1982 این حق برای کشورها به رسمیت شناخته شد. البته کشورها حد اکثر تا شعاع 500 متر در منطقه انحصاری اقتصادی را به عنوان منطقه امنیت در نظر گرفتند. ایجاد منطقه امنیت به منظور برقراری امنیت کشتی رانی، ایجاد و ساخت جزایر مصنوعی و تاسیسات و ساختمان های احداثی است. ایجاد منطقه امنیت نباید به کشتی رانی سایر کشورها در محدوده منطقه انحصاری اقتصادی خدشه ای وارد کند. بندهای 5،4 و 6 ماده 60 عهدنامه حقوق دریاها مصوب 1982 به این موضوع اشاره می کند.

بند 4:

دولت ساحلی می‌تواند در صورت لزوم، در اطراف منطقه انحصاری اقتصادی جزایر مصنوعی، تأسیسات و سازه‌هایی که در آن‌ها اقدامات مناسبی را برای تضمین ایمنی دریانوردی و جزایر مصنوعی، تأسیسات و سازه‌ها اتخاذ کند، ایجاد کند.

بند 5:

وسعت تجهیزات ایمنی باید توسط دولت ساحلی با در نظر گرفتن استانداردهای بین المللی قابل اجرا تعیین شود. چنین مناطقی باید به گونه ای طراحی شوند که اطمینان حاصل شود که آنها به طور منطقی با ماهیت و عملکرد جزایر مصنوعی، تأسیسات یا سازه ها مرتبط هستند و نباید از فاصله 500 متری اطراف آنها، اندازه گیری از هر نقطه لبه بیرونی آنها، به جز موارد مجاز، تجاوز کنند. طبق استانداردهای بین المللی پذیرفته شده عمومی یا طبق توصیه سازمان بین المللی ذیصلاح. اخطار مقتضی باید در مورد وسعت موارد ایمنی داده شود.

بند 6:

همه کشتی ها باید به این نکات ایمنی احترام بگذارند و باید با استانداردهای بین المللی پذیرفته شده عمومی در مورد ناوبری در مجاورت جزایر مصنوعی، تأسیسات، سازه ها و تجهیزات ایمنی مطابقت داشته باشند.

شما چه اطلاعاتی در خصوص منطقه انحصاری اقتصادی یا EEZ دارید؟ در مورد حقوق منطقه انحصاری اقتصادی چه می دانید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.