منفق به شخصی اطلاق می شود که به دیکران نفقه می دهد. ممکن است چند نفر به یک یا چند شخص دیگر که احتیاج دارند نفقه بدهند. در این صورت با فرض تعدد منفق و مستحق نفقه مواجه هستیم. اگر منفق یا مستحق نفقه متعدد باشد، چه کاری می توان انجام داد؟ فرض تعدد منفق را در نظر بگیرید. اگر این حالت حادث شودف کدام منفق باید نفقه بدهد. یا در صورتی که چندین مستحق نفقه وجود داشته باشند کدام یک حق دریافت نفقه را دارند. در این نوشتار سعی داریم تا فرض تعدد منفق و مستحق نفقه را بررسی کنیم.
بررسی حالت تعدد منفق و مستحق نفقه:
گاهی ممکن است منفق (نفقه دهنده) متعدد باشند. یعنی چند نفر باشند که توانایی پرداخت نفقه به اشخاص واجب النفقه را داشته باشند. مثلا فرض کنید حسن و رضا هر دو منفق هستند و باید به علی نفقه دهند. اما در فرض دیگر ممکن است مستحق نفقه متعدد باشند. مثلا علی و احمد مستحق نفقه باشند و حسن منفق باشد. هر دو حالت تعدد منفق و مستحق نفقه در ادامه نوشتار بررسی می شود.
فرض اول: تعدد منفق:
فرض کنید پسری 30 ساله مستحق نفقه است. پدر و پدر بزرگ او در خط عمودی صعودی قادر به پرداخت نفقه او هستند. در این صورت هر دو باید به تساوی نفقه را بپردازند. همچنین است در صورتی که تعدد منفق در خط عمودی نزولی باشد. فرض کنید پدری مستحق نفقه استاو سه پسر و دو دختر دارد که همگی از توان مایل بالایی برای پرداخت نفقه برخودار هستند. در این صورت هر کدام بالسویه فارغ از توجه از توجه به دختر و پسر بودن آن ها باید نفقه پدر را بپردازند.
ممکن است مستحق نفقه که یک نفر است هم در خطر عمودی نزولی و هم در خطر عمودی نزولی اقاربی داشته باشد که بتوانند نفقه او را بپردازند. مثلا یک پدر هم خودش پدر دارد و هم چند اولاد دارد که همگی توانایی و تمکن لازم برای پرداخت نفقه را دارند. در این صورت همگی باید بالسویه نفقه را پرداخت کنند.
نکات مهم تعدد منفق و مستحق نفقه:
برای درک موضوع تعدد منفق و مستحق نفقه باید نکاتی را مد نظر قرار داد:
1- اگر شخصی هم پدر و مادر داشته باشد و هم اولاد داشته باشد، مادر تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد. اما اگر صرفا مادر داشته باشد مادر نیز مکلف به پرداخت نفقه است.
2- اگر مستحق نفقه اولاد اولاد (نوه) داشته باشد در صورت تمکن اولاد نیازی نیست اولاد اولاد نفقه او را بپردازند. چرا که اولاد از حیث قرابت نزدیکی تر به شخص مستحق نفقه هستند.
3- همچنین اگر شخص اولاد و جد پدری داشته باشد چون اولاد از حیث قرابت به شخص نزدیک ترند، دیگر جد پدری تکلیفی به پرداخت نفقه ندارند. چون قرابت او نسبت به اولاد دور تر (ابعد) است.
فرض دوم: تعدد مستحق نفقه:
گاهی ممکن است چندین شخص به دلیل شرایط نامساعد احتیاج به انفاق داشته باشند. در این صورت تکلیف چیست؟ در فرض قبل در مورد تعدد منفق بحث کردیم. حالا نوبت به تعدد مستحق نفقه است.
فرض کنید حسن و رضا هر دو واجب النفقه هستند. آن ها پدری به نام علی دارند. در این صورت تکلیف علی چیست؟ به کدام یک از آن ها باید نفقه بدهد؟ برای پاسخ به این سوال باید چند فرض را در نظر گرفت:
1- خود شخص منفق از نظر شرایط مالی وضعیت خوبی دارد یا خیر؟ بدون تعدد منفق و تعدد مستحق نفقه
اگر وضعیت خوبی دارد به گونه ای که می تواند گذران زندگی خود را به راحتی انجام دهد می تواند به اقارب خود نفقه پرداخت کند. چرا که نفقه خود شخص بر بقیه اشخاص مقدم تر است. منظور از وضعیت خوب مالی داشتن خوراک و پوشاک برای یک عده شبانه روز است که شاید در اوضاع اقتصادی الان خیلی منطقی نباشد.
2- پرداخت نفقه زوجه:
زوجه همیشه بر سایرین مقدم است. یعنی اگر شخص الف چند نفر شخص واجب النفقه داشته باشد و از سوی دیگر همسری دارد که باید نفقه او را بدهد نفقه زوجه بر سایر اشخاص مقدم خواهد بود. چه اینکه زوجه می تواند برای مطالبه نفقه خود شکایت ترک انفاق مطرح کند و یا از باب حقوقی اقدام نماید.
حتی زوجه بر خلاف سایر اقارب می تواند برای نفقه ایام گذشته خود نیز اقدام کند. فرض کنید پدری به فرزندش نفقه نمی دهد. اگر فرزند بخواهد برای مطالبه نفقه اقدام کند دیگر نفقه ایام گذشته به او تعلق نمی گیرد. اما در مورد زوجه چنین نیست. از زمانی که زوج در پرداخت نفقه کوتاهی کند، دادگاه حکم به پرداخت نفقه خواهد داد. حتی عدم پرداخت نفقه می تواند دلیلی برای اقدام به طلاق از سوی زوجه باشد.
3- اقارب خط عمدی صعودی یا نزولی:
در میان اقارب نفقه اقارب در خط عمودی نزولی بر خط عمودی صعودی مقدم تر است. فرض کنید حسن پدری است که اولادش توانایی اداره زندگی خود را ندارند. از سوی دیگر پدر و مادر حسن نیز در اوضاع اقتصادی بدی به سر می برند. در اینجا چند نظر وجود دارد:
الف- عده قلیلی از فقها بر این باورند که شخصی که احتیاج بیشتری به نفقه دارد مستحق دریافت نفقه است.
ب- فقهای امامیه نیز می گویند چنین چیزی را نمی پذیریم. فقهای امامیه بر این باورند که اگر شخص منفق چند واجب النفقه در خط عمودی صعودی و نزولی دارد باید نفقه همه را بپردازد. اگر توان پرداخت همه نفقه را ندارد باید به قرعه متوسل شد.
ج- اما قانون گذار قانون مدنی می گوید نفقه اقارب در خط عمودی نزولی بر خ عمودی صعودی مقدم است. بنابراین نظر قانون گذار ما این بوده است.
بررسی مسئله تعدد منفق و مستحق نفقه در صورت ازدواج:
گاهی ممکن است شخص منفق بتواند به راحتی نفقه اشخاص مستحق نفقه را بپردازد. اما اگر ازدواج کند دیگر پرداخت نفقه برای او ساده نیست. آیا در این صورت شخص نباید ازدواج کند؟ بعید است که به دلیل انفاق شخص را بتوان از خط فطری و طبیعی خود که ازدواج است محروم نمود. بنابراین، حتی اگر ازدواج به قیمتی باشد که شخص دیگر نتواند نفقه اشخاص واجب النفقه را بپردازد، از ازدواج خودداری کند و این حق را از خود سلب نماید.
در صورتی که چند منفق وجود دارد و یکی از آن ها می خواهد ازدواج کند سایر منفقین در صورت داشتن تمکن مالی و استطاعت می توانند نفقه اشخاص واجب النفقه را بپردازند.
نظر شما در خصوص نوشته تعدد منفق و مستحق نفقه چیست؟ آیا این مقاله برای شما مفید بود؟