یکی از مهمترین اسناد تجاری چک و پس از آن سفته است. صادرکننده چک پس از صدور چک یا سفته آن را امضا می کند. اما ممکن است ظهر یک سند تجاری مانند چک یا سفته توسط شخص ثالثی امضا گردد. در این صورت ممکن است این سوال پیش آید که امضای شخص ثالث به چه معنا است؟ یا امضای شخص ثالث چه اثری بر سند تجاری (مانند چک یا سفته) دارد. آیا شخص ثالثی که پشت چک را امضا می کند ظهر نویس محسوب می شود یا ضامن؟ در این مقاله به موضوع امضای ثالث در چک و یا سفته می پردازیم.
ظهر نویسی به چه معنا است؟
ظهر نویسی یا پشت نویسی چک به معنای انتقال حقوق مندرج در چک به شخص دیگری است. فرض کنید الف پشت چک یا سفته را امضا کند و آن را به ب انتقال دهد. این امر بدان معنا است که الف دیگر حقی نسبت به وجه مندرج در چک ندارد و همه ی حقوق به شخص ب انتقال پیدا می کند.
1- ماده 245 قانون تجارت:
انتقال برات به وسیله ظهرنویسی به عمل می‌آید.
2- ماده 246 قانون تجارت:
ظهرنویسی باید به امضاء ظهرنویس برسد – ممکن است در ظهرنویسی تاریخ و اسم کسی که برات به او انتقال داده می‌شود قید گردد.
3- ماده 247 قانون تجارت:
ظهرنویسی حاکی از انتقال برات است مگر اینکه ظهرنویسی وکالت در وصول را قید نموده باشد که در این صورت انتقال برات واقع‌نشده ولی دارنده برات حق وصول و لدی‌الاقتضاء حق اعتراض و اقامه دعوی برای وصول خواهد داشت. جز در مواردی که خلاف این در برات تصریح‌شده باشد.
4- ماده 309 قانون تجارت:
تمام مقررات راجع به بروات تجارتی (از مبحث چهارم الی آخر فصل اول این باب) در مورد فته‌طلب نیز لازم‌الرعایه است.
5- ماده 314 قانون تجارت:
صدور چک ولو اینکه از محلی به محل دیگر باشد ذاتاً عمل تجارتی محسوب نیست لیکن مقررات این قانون از ضمانت صادرکننده و ظهرنویس‌ها و اعتراض و اقامه دعوی ضمان و مفقود شدن راجع به بروات شامل چک نیز خواهد بود.
امضای شخص ثالث در سند تجاری به چه معنا است؟
مطابق قانون، اگر شخص ثالثی سفته یا چکی را بدون درج هر گونه مطلب یا عبارتی در آن امضا کند، از منظر عرفی امضای شخص ثالث در آن سند تجاری به معنای ضمانت او تلقی می شود. بنابراین، اگر الف چکی را در وجه ب صادر کند و ج ظهر چک را امضا نماید، در این صورت ج ضامن الف (صادر کننده) محسوب می گردد. در ادامه این نوشتار نوع ضمانت و نحوه ضمانت را به طور روشن تر بیان می کنیم.
منظور از ضمانت چه نوع ضمانتی است؟
منظور ضمانت از صادر کننده چک به صورت تضامنی است. مثال فوق را در نظر بگیرید. فرض کنید الف چکی را در وجه ب صادر می کند. ج نیز به عنوان ثالث پشت چک را امضا می کند. از منظر عرفی می توان گفت ج به عنوان ضمانت صد در صدی (تضامنی) از الف که صادر کننده چک بوده است، ظهر چک را امضا کرده است. پس، اگر الف وجه چک یا سفته را نتواند کارسازی کند، ج در برابر ب مسئول خواهد بود.
آیا چنین امضایی را نمی توان به معنای ظهرنویسی تلقی کرد؟
در برخی موارد می توان امضای شخص ثالث در ظهر چک یا سفته را به عنوان ظهر نویسی تلقی نمود. همان طور که گفتیم، به موجب ظهرنویسی چک، تمامی حقوق مندرج در چک از یک شخص به شخص دیگر انتقال پیدا می کند. پس ظهر نویس در دوره ای مالک وجه مندرج در چک شده است. اما، در برخی از موارد هیچ گونه ارتباطی میان صادر کننده با ظهرنویس وجود ندارد. اینجاست که امضای شخص ثالث را باید به منزله ی ضمانت تلقی کرد نه ظهرنویسی.
1- امضای شخص ثالث به معنای ظهرنویسی: در صورتی که ظهرنویس ارتباطی با صادر کننده سند تجاری داشته باشد، امضای او بدون درج هیچ گونه عبارتی به معنای ظهرنویسی است.
2- امضای شخص ثالث به معنای ضمانت: در فرضی که شخص ثالث هیچ ارتباطی با صادر کننده وجه سند تجاری نداشته باشد، امضای پشت چک بدون درج هیچ گونه عبارتی، به معنای ضمانت است نه ظهر نویسی.
بنابراین، می توان چنین نتیجه گرفت:
نادر در وجه حسن چکی صادر می کند و رضا پشت چک را امضا می کند. نادر و رضا رابطه برادری با یکدیگر دارند. در این صورت امضای پشت چک توسط رضا به معنای ضمانت از نادر است. اما در مقابل می توان فرض دیگری را در نظر گرفت. نادر در وجه حسن چکی را صادر می کند. چک در بازار می چرخد و سرانجام رضا پشت چک را امضا می کند و در حال حاضر چک به دست علی رسیده است. در این صورت با توجه به فقدان هر گونه رابطه ای میان رضا و نادر، می توان گفت رضا نقش ظهرنویس را دارد نه ضامن.
فرق مسئولیت ضامن و ظهرنویس در چیست؟
با توجه به مثال هایی که فوقا اشاره کردیم می توان فرق مسئولیت ضامن و ظهرنویس را چنین بیان کرد:
ضامن تنها در مقابل مضمون عنه خود مسئول است. بنابراین، اگر مضمون عنه بری شود، ضامن نیز بری می شود. اما مسئولیت ظهرنویس این گونه نیست. مثلا اگر دارنده چک یا سفته، مضمون عنه را بری کند، ضامن نیز بری می شود.
مورد بعدی مربوط به مراجعه به ظهرنویس در مهلت های در نظر گرفته شده در قانون است. دارنده برات یا سفته ظرف 10 روز از تاریخ مندرج در سند، باید برات یا سفته را واخواست کند و ظرف یک سال اقامه دعوا کند. در صورت عدم رعایت مواعد قانونی حق مراجعه به ظهرنویس ساقط می گردد. اما در مورد مراجعه به ضامن مهلتی وجود ندارد.
چنانچه دارنده چک ظرف 15 (در صورتی چک در یک نقطه از ایران صادر گردد) یا 45 روز (در صورتی که چک از یک نقطه به نقطه دیگر ایران صادر گردد) به بانک مراجعه نکند و گواهی عدم پرداخت دریافت ننماید، حق مراجعه به ظهرنویسان را ندارد. اما در مورد ضامن چنین قانونی وجود ندارد.
نتیجه گیری مقاله
امضای شخص ثالث در پشت سند تجاری اعم از چک یا سفته از منظر عرفی به معنای ضمانت است و البته گاهی اوقات ظهور در ظهرنویسی دارد. چطور؟ باید در دو فرض قائل به تفکیک شویم: 1- ظهرنویس مالک وجه می شود و رابطه ای با صادر کننده وجه چک دارد. اما 2- اگر شخص ثالث ظهر چک را امضا می کند و با صادر کننده هیچ ارتباطی نداشته باشد، امضای پشت چک ظهور در ضمانت به صورت تضامنی از صادر کننده دارد. به گونه ای که اگر صادر کننده وجه چک را کارسازی نکند، شخص ثالث که پشت چک را امضا کرده است، در برابر دارنده چک یا سفته مسئول خواهد بود.
قبل از انجام هر کار حقوقی، حتما با وکیل متخصص در آن زمینه مشورت کنید. گروه وکلای موسسه ترنم عدالت با سالها سابقه در امور حقوقی، کیفری، خانواده، اسناد تجاری، امور حسبی، ملکی و … شما را در رسیدن به حقوقتان یاری و مساعدت می نماید. با ما تماس بگیرید.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و یا تلفنی به صفجه درخواست مشاوره و تماس با ما مراجعه کنید.