گاه در اثر اوضاع خارق العاده سیاسی و طبیعی موصی یا همان وصیت کننده ممکن است نتواند تشریفات تنظیم وصیتنامه را رعایت بکند. قانون امور حسبی نیز این واقعیت را در نظر داشته و در بعضی از موارد موصی را از رعایت تشریفات معاف کرده است. منتها باید توجه داشت که این استناد مربوط به زمان اضطراری است و چنانچه وضعیت غیر عادی از بین برود و موصی حیات داشته باشد باید تشریفات مربوط به تنظیم وصیتنامه را رعایت کند. در این نوشتار سعی داریم وصیتنامه در موارد غیر عادی را بررسی کنیم و موارد استفاده از مقررات این نوع وصیتنامه را بشناسیم:
منظور از وصیتنامه در موارد غیر عادی چیست؟
ماده 283 قانون امور حسبی در این خصوص چنین بیان می کند که در موارد فوق العاده مثل جنگ یا امراض ساریه یا مسافرت در دریا که مراوده نوعا مقطوع است و موصی نمی تواند به یکی از طرق مذکور وصیت کند. ماده 283 قانون مدنی چهار مثال فوق العاده از وصیتنامه در موارد غیر عادی بیان می کند که در این نوشتار به بررسی آن ها می پردازیم:
این موارد عبارتند از:
1- وصیتنامه نظامی؛
2- وصیتنامه در مواقع خطر مرگ فوری؛
3- وصیتنامه در هنگام شیوع بیماری ساری؛
4- وصیتنامه در مسافرت دریا.
وصیتنامه نظامی:
گاهی اوقات ممکن است افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال دارند در صورتی که در جنگ یا محلی محصور باشند و امکان مراوده خارجی نداشته باشند از مقررات مربو به وصیت نامه نظامی استفاده کنند. اما این وصیت نامه چگونه است؟ این اشخاص خواه نظامی باشند و خواه غیر نظامی باشند و به عنوان چریک و پرستار و … در خدمت ارتش هستند می توانند وصیت خود را در خدمت افسر یا هم ردیف او با حضور دو گواه به طور شفاهی اعلام کنند. همچنین اگر مجروح هستند وصیتنامه خود را در حضور رئیس بهداری ارتش یا مدیر بیمارستان اعلام کنند.
وصیتنامه نظامی به عنوان یکی از انواع وصیتنامه در موارد غیر عادی تشریفات دیگری ندارد و گواهان می توانند در صورتی که اظهارات موصی را نداشته باشند در اداره ثیت یا محلی که آیین نامه دادگستری تعیین می کند حاضر شوند و وصیتنامه را به امانت گذارند.
وصیتنامه در هنگام خطر مرگ فوری:
در مواقعی مثل سیل و زلزله و آتش سوزی موصی می تواند در حضور دو نفر گواه وصیت کند و یکی از گواهان اظهارات او را با ذکر روز و ماه و سال (تاریخ دقیق) نوشته و اگر موصی می تواند، وصیت نامه را امضا کند و اگر نمی تواند این موضوع را در وصیتنامه قید کند. عدم رعایت این تشریفات اعتبار وصیتنامه را از بین می برد. وصیت نامه نیز باید به امانت گذاشته شود و گواهان اعلام می کنند که این آخرین وصیت موصی است که با داشتن اهلیت اظهار داشته است.
وصیتنامه هنگام شیوع بیماری ساری:
مثلا اگر بیماری ساری وجود داشته باشد مثل طاعون، وبا و حصبه و … و مراوده قطع شده باشد در این صورت شخص می تواند نزد دو گواه وصیت کند و وصیت او دارای اعتبار است.
وصیت در مسافرت و دریا:
هر گاه موصی در دریا باشد و مراوده به ساحل مقطوع باشد این امر در دسته وصیتنامه در موارد غیر عادی قرار می گیرد. البته باید به این نکته توجه داشت که وصیت در دریا برای موصی در صورتی طبق قوانین ایران است که در کشتی متبوع ایران انشا شود. پس اگر وصیتنامه در کشتی خارجی انشا شود تابع قوانین ایران نیست.
مدت اعتبار وصیتنامه در موارد غیر عادی چیست؟
وصیتی که در موارد غیر عادی نگاشته شود بعد از گذشتن یک ماه از تاریخ مراجعت و رسیدن موصی به محلی که بتواند به یکی از طرق مذکور در ماده 276 وصیت کند، بی اعتبار می شود.
نتیجه گیری:
می دانیم که وصیت نامه انواعی دارد و باید توسط خود موصی نوشته شود و یا در یکی از دفاتر اسناد رسمی به صورت رسمی تنظیم شود. اما در برخی از موارد امکان تنظیم وصیت نامه طبق تشریفات عادی وجود ندارد. وصیت نامه نظامی، وصیت در زمان مرگ فوری و وصیت در زمان شیوع بیماری مسری و وصیت در حالت مسافرت دریایی از این دسته از وصایای غیر عادی هستند. در این موارد وصیت شفاهی نزد دو نفر گواه گافی است که البته شرایط و ضوابط دقیق آن را در متن نوشتار توضیح دادیم. وصیت نامه غیر عادی بعد از گذشتن یک ماه از تاریخ مراجعت و رسیدن موصی به محلی که بتواند وصیت کند، اعتبار خود را از دست می دهد.