اگر شخصی در اثر وقوع جرمی متحمل آسیب و صدمه شود به آن شخص اصطلاحا بزه دیده یا قربانی می گویند. فرقی نمی کند که کدام قسمت متحمل زیان یا صدمه شود، خواه جسم، خواه مال و خواه اینکه صرفا متحمل یک رنج عاطفی شود. اما بزه دیده می تواند طیف وسیعی از اشخاص را شامل شود. در این نوشتار ابتدا به مفهوم بزه دیده در قانون می پردازیم و سپس انواع بزه دیدگان یا قربانیان را با یکدیگر بررسی می کنیم:
مفهوم بزه در قانون و در مفاهیم جرم شناسی چیست؟
همان طور در صدر مقاله نیز به این موضوع اشاره کردیم مفهوم بزه دیده یا قربانی شامل حال شخصی می شود که از وقوع جرم آسیب می بیند. این آسیب می تواند آسیب جسمانی، مالی، عاطفی و … باشد. مثلا اگر از شخص الف دزدی شود، او به دلیل رنج مالی که متحمل شده، بزه دیده تلقی می شود. همچنین است در مورد اولیای دم شخص مقتول به که دلیل فقد او ممکن است متحمل هر نوع رنج عاطفی یا مالی شوند. در ادامه این نوشتار به توضیح این موضوع نیز می پردازیم که بزه دیده از دو جهت مستقیم و غیر مستقیم نیز قابل دسته بندی است و اشاره خواهیم کرد که اولیای دم بزه دیده غیر مستقیم هستند.
آیا مفهوم قربانی صرفا برای اشخاص حقیقی است؟
خیر. مفهوم بزه دیده یا قربانی دربردارنده طیف وسیعی است که همه اشخاص حقیقی و حقوقی را در بر می گیرد. در علوم جنایی هر گاه آسیب و زیان و رنج از رفتار مجرمانه یک انسان برخاسته باشد به فردی که متحمل زیان می شود، قربانی می گویند. همچنین مقنن در قانون مجازات اسلامی به کرات از واژه بزه دیده نام می برد. این امر در حالی است که در کنار اشخاص حقیقی به اشخاص حقوقی نیز اشاره می کند. اما به نظر می رسد شخص حقوقی مانند شرکت، موسسه، انجمن و … صرفا از باب مالی ممکن است بزه دیده باشد نه از جهت عاطفی.
تبیین شخص حقیقی یا حقوقی در مفهوم بزه دیده در قانون:
ممکن است شخص حقوقی به طور مستقیم قربانی واقع شود. ماننده ماده 511 قانون مجازات اسلامی همچنین اگر بزه دیده یک شخص حقوقی دولتی باشد ممکن است به عنوان نماینده جامعه این عنوان را دارا شود در این موارد می توان عبارت بزه دیده جانشین را به کار برد.
برای مثال در تبصره ماده 568 قانون مجازات اسلامی سازمان میراث فرهنگی که یک شخص حقوقی است به عنوان بزه دیده تخریب اموال تاریخی، فرهنگی شناخته می گردد. چرا که به موجب این تبصره اموال تاریخی، فرهنگی و تحصیلی از این جرم ها زیر نظر سازمان میراث فرهنگی کشور توقیف و در همه موارد که به ضبط و استرداد اموال و وسایل و تجهیزات و خسارت های وارد شده حکم داده می شود، سود این سازمان مورد حکم قرار خواهد گرفت. همان طور که در این مثال این قابل اشاره است، بزه دیده حقوقی، از باب مالی می تواند مورد رنج واقع شود.
بررسی قربانی مستقیم و غیر مستقیم در مفهوم بزه دیده در قانون:
بزه دیده مستقیم به شخصی اطلاق می شود که در اثر وقوع جرم دچار آسیب می شود (قبلا در مورد آن توضیح دادیم). اما بزه دیده غیر مستقیم شامل وابستگان بزه دیده مستقیم می شوند. وقتی شخصی در جریان کمک به قربانی جرم دچار مصیبت می شود و یا در جریان پیشگیری از بزه دچار آسیب مب شود، بزه دیده غیر مستقیم نام دارد. بارزترین مثال برای درک مفهوم بزه دیده غیر مستقیم اولیام دم مقتول است. شخص مقتول قربانی مستقیم جرم است. اما خانواده او که باید فقدان او را تحمل کنند از وقوع جرم دچار آسیب می شوند و در این صورت قربانی غیر مستقیم نام دارند.
اگر قتلی اتفاق بیفتد، خانواده مقتول با نبود شخص مقتول از منظر عاطفی، روانی و … ممکن است دچار آسیب قرار بگیرند. در بحث قسامه دامنه بزه دیدگان غیر مستقیم افزایش می یابد. چه اینکه در مورد لوث قتل عمد با قسم 50 نفر ثابت می شود و قسم خودرگان باید از خویشاوندان نسبی باشند.
فرق بزه دیده با شاکی خصوصی:
همان طور که در تعریف بزه دیده گفتیم به شخصی اعم از حقیقی با حقوقی اطلاق می شود که از وقوع جرم متحمل رنج عاطفی، مالی، جانی و … شده است. اما شاکی خصوصی شخصی است که مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را دارد. در واقع، شاکی خصوصی صرفا به دنبال مطالبه خسارت مادی یا معنوی ناشی از جرم است.
نتیجه گیری:
در این نوشتار با مفهوم بزه دیده در قانون آشنا شدیم. همان طور که گفتیم بزه دیده یا قربانی به شخصی اطلاق می شود که از وقوع جرم دچار آسیب عاطفی، جانی، مالی و … می شود. قربانی جرم ممکن است اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند. هر چند ممکن است عجیب باشد اما اشخاص حقوقی نیز می توانند به عنوان بزه دیده جرم شناخته شوند. مانند سازمان میراث فرهنگی در صوذتی که اموال تاریخی و فرهنگی کشور دچار آسیب و صدمه و تخریب گردد. بزه دیدگی شخص حقوقی صرفا از جهت مالی است. اما همان طور که بیان کردیم شخص حقیقی می تواند از وقوع یک جرم از جهات مختلف از جمله عاطفی، مالی، جانی و … مورد رنج و آسیب قرار بگیرد.
همچنین در این نوشتار به موضوع بزه دیده مستقیم و غیر مستقیم پرداختیم. قربانی مستقیم شخصی است که مستقیما از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان مالی، روانی، عاطفی و جسمی می شود. اما قربانی غیر مستقیم به شخصی اطلاق می شود که به واسطه ضرر جانی و مالی و … به بزه دیده مستقیم دچار آسیب می شوند. همان طور که گفتیم اولیام دم مقتول در قتل عمد تداعی مفهوم بزه دیده غیر مستقیم هستند.
همچنین تفاوت بزه دیده با شاکی خصوصی را شناختیم و گفتیم شاکی خصوصی به دنبال مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم است.
نظر شما در خصوص نوشتار مفهوم بزه دیده در قانون چیست؟ در قسمت دیدگاه ها نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.