می دانیم که پدر و جد پدری به عنوان ولی قهری طفل هستند. به موجب مقررات فقه اسلامی می تواند برای دختر یا پسری که به سن بلوغ نرسیده، عقد نکاح ببندد. هر چند این موضوع قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جایی نداشت. توضیح آنکه صرفا اراده شخص برای ازدواج کافی است. مگر اینکه شخص مجنون باشد. اما این موضوع ولایت در ازدواج پس از پیروزی انقلاب دست خوش تغییراتی شد و ماده 1041 قانون مدنی وضع گردید. در این نوشتار قصد داریم ماده مذکور و موضوع ولایت در ازدواج را مفصلا بررسی کنیم:
منظور از ولایت در ازدواج چیست؟
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در قانون مدنی این نظر وجود داشت که ازدواج امری کاملا شخصی است و اراده طرف نکاح جز در مواردی که شخص مجنون باشد از شرایط اساسی نکاح به شمار می رود. پس بر اساس این نظر، ولی طفل (اعم از پدر و جد پدری)، نمی توانند بدون اراده صغیر به ولایت از او عقد نکاح منعقد کنند. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی موضوع از این جهت تغییر یافت که نکاح به ولایت تجویز شد که البته آن هم شرایطی داشت. این امر مبتنی بر فقه اسلامی است که ولی شخص می تواند با در نظر گرفتن مصلحت مولی علیه برای او عقد نکاح بندد.
اما دقیقا منظور قانون گذار از موضوع ولایت در ازدواج چیست و چه شرایطی برای تحقق آن لازم است؟
ولایت در ازدواج به این معنا است که ولی قهری می تواند پسری که هنوز به سن بلوغ نرسیده زن بگیرد و برای دختری که او هم به سن بلوغ نرسیده، شوهر اختیار کند. همان طور که می دانیم سن بلوغ در پسر 15 سال تمام قمری و در دختر 9 سال تمام قمری است. اما موضوع ولایت در ازدواج طبق ماده 10411 قانون مدنی کمی تفاوت دارد. اما با تصویب ماده 1041 قانون مدنی سن ازدواج تغییر کرد.
ماده 1041 قانون مدنی در باب ولایت در ازدواج چه می گوید؟
بر اساس، این ماده، سن ازدواج دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال و دختر قبل از رسیدن به سن 15 سال منوط است به اجازه ولی البته با رعایت مصلحت طفل و با تشخیص دادگاه صالح. پس تنها اجازه پدر در این ازدواج کافی نیست. بلکه باید مصلحت طفل نیز رعایت شود و دادگاه نیز تشخیص دهد که ازدواج به مصلحت طفل است.
عدم رعایت ملحت طفل توسط ولی قهری:
چنانچه پدر مصلحت مولی علیه خود را رعاتی نکند، مثلا دختر خود را به کمتر از مهرالمثل شوهر دهد و یا از بین دو خواستگار شخصی که ناشایست است را انتخاب کند به قولی این ازدواج باطل و به قولی غیر نافذ است. البته قول عدم نفوذ ازدواج، طرفدار بیشتری دارد.
آیا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری نیز ولایت در ازدواج دارد؟
طبق مقررات قانون مدنی پدر و جد پدری طفل ولی قهری او هستند و وصی منصوب از جانب آن ها سمتی ندارد. بنابراین، موضوع ولایت در ازدواج از سوی وصی منصوب از جانب ولی قهری منتفی است. اما در مقابل عده ای هستند که معتقدند وصی منصوب از جانب ولی قهری نیز می تواند در ازدواج طفل ولایت داشته باشد. اما چیزی که واضح است این است که مادر و جد مادری هیچ سمتی ندارند.
مقرره ولایت در عقد ازدواج در قانون مدنی:
همان طور که فوقا نیز اشاره کردیم عقد ازدواج دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال شمسی منوط است به اذن ولی و با تشخیص دادگاه صالح. این موضوع ولایت در ازدواج را نشان می دهد. هر چند دختری که از این سنین نیز رد شده باشد، باز هم نیازمند اذن پدر برای ازدواج است. مگر اینکه پدر و یا جد پدری در قید حیات نباشند و اجازه نیز از آن ها میسر نباشد و دختر احتیاج به ازدواج داشته باشد. این موضوع نشان می دهد که حتی اگر دختری سن بلوغ و سن رشد را نیز طی کرده باشد (مثلا یک دختر 20 ساله) باز هم به اجازه پدر یا جد پدری برای ازدواج نیاز دارد.
ازدواج مرد بالغ با دختر زیر 13 سال:
اگر مرد بالغی با دختر زیر 13 سال ازدواج کند طبق ماده 50 قانون حایت خانواده چندیدن حالت وجود دارد:
1- نزدیکی و مواقعه صورت نگیرد یا اگر صورت می گیرد منتهی به ورود ضرر و آسیب به زن نشود: مرد به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود (حبس بیش از شش ماه تا دو سال)؛
2- ازدواج همراه با مواقعه و نزدیکی باشد و منجر به مرض یا نقص عضو زن شود: به حبس بیش از دو تا پنج سال به اضاقه دیه محکوم می شود.
3- اگر مواقعه منتهی به فوت زن شود: حبس بیش از پنج تا ده سال و دیه.
خود طفل هیچ مجازاتی ندارد. اما اگر پدر طفل بدون مراجعه به دادگاه اجازه ازدواج داده باشد، به معاونت در جرم محکوم خواهد شد.
نتیجه گیری:
موضوع ولایت در ازدواج از مباحث فقهی است. در فقه اسلامی ولی قهری شامل پدر و جد پدری است و می تواند برای پسری که به سن بلوغ نرسیده زن بگیرد و یا دختری که به سن بلوغ نرسیده را شوهر دهد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ماده 1041 قانون مدنی مقرره دیگری وضع کرد و سن ازدواج را تغییر داد. بر اساس این مقرره سن ازدواج دختر قبل از رسیدن به 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به 15 سال تمام شمسی منوط است به اجازه ولی قهری و با رعایت مصلحت به تشخیص دادگاه صالح. پس از پدری بخواهد دختر زیر 13 سال را شوهر دهد باید با اجازه دادگاه و رعایت مصلحت طفل باشد. البته همان طور که می دانیم طبق مقررات قانون مدنی، اجازه ولی قهری بعد از رسیدن به سن بلوغ و رشد نیز برای ازدواج دختر لازم است.
همچنین در این نوشتار به این موضوع اشاره شد که مردی که با دختر زیر 13 سال ازدواج می کند بسته به وقوع نزدیکی یا غیر آن به مجازات محکوم خواهد شد. پدر نیز از باب معاون جرم مسئولیت خواهد داشت.
نظر شما در خصوص نوشتار ” ولایت در ازدواج” چیست؟ نظرات خود را در قسمت دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید.