بستر و زیر بستر دریاها منابع و ثروت های عظیمی دارند. این منابع متعلق به تمامی ابنای بشری است. چه اینکه اگر منابع موجود در بستر و زیر بستر دریا در جرگه تخصیص ملی باشد تمامی کشورهای ثروتمند و بزرگ حق دسترسی به آن ها را دارند. از این رو، ممکن است اختلافات بزرگی میان کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته ایجاد گردد. بنابراین، باید گفت بستر و زیر بستر دریاها متعلق به هیچ کشوری نیست و جزء میراث مشترک بشریت (common heritage of mankind) است. در این نوشتار ابتدا به طور دقیق با مفهوم میراث مشترک بشریت آشنا می شویم و سپس به بحث مدیریت و توزیع عادلانه منابع میان کشورها می پردازیم.
مفهوم میراث مشترک بشریت چیست؟
در بیست و دومین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد آقای “آروید پاردو” نماینده کشور مالت پیشنهاد کرد بستر و زیر بستر دریاها جزء میراث مشترک بشریت باشند. به گونه ای که خارج از صلاحیت ملی کشورها قرار بگیرند. در نتیجه از منابع آن به نفع تمام ابنای بشری استفاده خواهد شد.
این پیشنهاد مورد پذیرش قرار گرفت و قرار شد سازو کارهای مناسبی برای بهره برداری از منابع موجود در بستر و زیر بستر دریاها انجام گیرد.
در این راستا، قطعنامه های زیادی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل صادر شد که در ادامه نوشتار به بررسی مهمترین آن ها می پردازیم:
قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد میراث مشترک بشریت:
دو نمونه از مهمترین قطعنامه های سازمان ملل در خصوص میراث مشترک عبارتند از:
1- استمهال و بهره برداری از منابع اعماق دریاها از سوی کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی در انتظار یک نظام بین المللی مورخ 1969:
متاسفانه هیچ کدام از کشورها به این قطعنامه رای مثبت ندادند.
2- قطعنامه اعلامیه اصول حاکم بر بستر دریاها و کف اقیانوس و زیر بستر آن ها خارج از محدوده صلاحیت ملی مورخ 1970:
به موجب این قطعنامه بستر و زیر بستر دریاها تحت عنوان میراث مشترک بشریت قرار دارد. بر خلاف اعلامیه صدرالاشاره این اعلامیه مورد قبول غالب کشورها قرار گرفت. هر چند فاقد خصیصه الزام آوری است و صرفا جنبه توصیه ای دارد.
این دو اعلامیه، مهمترین اعلامیه های اصداری مجمع عمومی سازمان ملل در خصوص میراث مشترک بشریت هستند.
اصول اساسی حاکم بر میراث مشترک بشریت:
1- عدم تخصیص ملی منابع موجود در بستر و زیر بستر دریاها
2- استفاده صلح آمیز از اعماق دریاها
3- مشارکت تمامی کشورهای در حال توسعه در ثروت های بستر و زیر بستر دریاها
4- کلیه بهره برداری از منطقه بستر و زیر بستر دریاها باید بدون توجه به وضعیت جغرافیایی کشورها صورت بگیرد. یعنی این موضوع که کشور در دسته کشورهای ساحلی است یا غیر ساحلی به هیچ وجه دارای اهمیت نمی باشد.
ماده 137 کنوانسیون حقوق دریاها در این خصوص چنین مقرر می کند:
1- هیچ دولتی نباید ادعای حاکمیت یا حقوق حاکمیتی بر آن داشته باشد.
هیچ بخشی از منطقه یا منابع آن و همچنین هیچ دولت یا شخص حقیقی یا حقوقی نباید بخشی از آن را تصاحب کند. همچنین ادعا یا اعمال حاکمیت یا حقوق حاکمیتی یا چنین تخصیصی به رسمیت شناخته نخواهد شد.
2. تمام حقوق در منابع منطقه متعلق به بشریت به عنوان یک کل است که مقام بین المللی دریا از طرف آنها عمل خواهد کرد. با این حال، مواد معدنی بازیافتی از منطقه، فقط طبق این قسمت و قوانین، مقررات و رویه‌های سازمان قابل واگذاری است.
3. هیچ دولت یا شخص حقیقی یا حقوقی نسبت به مواد معدنی بازیافتی از منطقه ادعا، کسب یا اعمال حقوقی نخواهد داشت مگر طبق این قسمت. در غیر این صورت، چنین ادعا، تحصیل یا اعمال چنین حقوقی به رسمیت شناخته نخواهد شد.
بررسی موافقت نامه نیویورک:
پیش نویس مربوط به اجرای بخش یازدهم عهدنامه حقوق دریاها به موافقت نامه نیویورک معروف است. در این موافقت نامه نکات مهمی در خصوص مفهوم میراث مشترک بشریت و چگونگی بهره برداری از آن مورد اشاره قرار گرفته است.
اصول حقوقی، فنی و علمی منطقه میراث مشترک بشریت بر اساس موافقت نامه نیویورک:
1- هیچ کشوری حق اعلام حاکمیت در این منطقه را ندارد.
2- هیچ کشوری نمی تواند بخشی از منطقه را به خود اختصاص دهد.
3- مقام بین المللی اعماق از طرف کلیه ابنای بشری در این منطقه اقدام خواهد کرد.
4- هیچ گونه اعمال حاکمیت و انجام عملیات تخصیصی در این منطقه مجاز نیست.
5- کلیه فعالیت های این منطقه باید در راستای منافع بشریت باشد به ویژه منافع کشورهای در حال توسعه.
6- تقسیم منافع میراث مشترک بشریت باید عادلانه و منصفانه میان کشورها صورت بگیرد.
7- هر گونه استفاده از منطقه اعماق دریاها باید صلح آمیز باشد.
8- انجام تحقیقات به منظورهای صرفا صلح آمیز در منطقه مجاز است. مقام بین المللی اعماق حق انعقاد قرارداد برای انجام عملیات تحقیقاتی در منطقه اعماق دریاها را دارد.
9- کارگزار و کشورهای درحال توسعه می توانند دانش فنی لازم را از بازار آزاد به دست بیاورند.
10- کشورها باید در حفظ و حراست از محیط زیست منطقه بکوشند. ایجاد هر گونه آلودگی در بستر و زیر بستر دریاها ممنوع است. همچنین، باید از منابع طبیعی آن منطقه حمایت و حفاظت شود و از وقوع خسارت به گیاهان و جانوران جلوگیری به عمل آید.
11- در تمامی فعالیت های صورت گرفته در منطقه باید منافع کشورهایی که از منظر جغرافیایی در وضعیت نامساعدی قرار دارند رعایت گردد.
12- هر نوع اشیای باستانی در منطقه بستر و زیر بستر دریاها باید در جهت منافع کل بشریت یا منافع کشورهای مبدا فرهنگی، تاریخی و باستان شناختی حفظ و حراست گردد.
و …
سیاست مقام بین المللی اعماق در مورد میراث مشترک بشریت چیست؟
مقام بین المللی اعماق سیاست های زیر را در منطقه ای که جزء میراث مشترک بشریت است، دنبال می کند:
1- تاسیس صندوق به منظور کمک اقتصادی به کشورهای در حال توسعه.
2- عدم تخصیص یارانه به فعالیت هایی که در منطقه صورت می گیرد.
3- تنفیذ و رعایت مقررات موافقت نامه گات در منطقه.
4- ارتقای همکاری های بین المللی میان کشورها در راستای بهره مندی از منافع موجود در بستر و زیر بستر دریاها.
5- بهره مندی کشورهای در حال توسعه از منابع موجود در بستر و زیر بستر دریاها.
6- عدم تبعیض در بهره برداری از منابع استخراجی از منطقه.
سرمایه گذاران مقدماتی یا پیشگام در منطقه اعماق دریاها:
متاسفانه در مقررات بخش یازدهم کنوانسیون حقوق دریاها، هیچ گونه تدابیر حمایتی برای سرمایه گذاران پیشگام در نظر نگرفتند و این امر از ضعف های این بخش است. از این رو، پس از اجلاس بهار، قرار شد تا راهی برای حمایت از سرمایه گذاران پیشگام پیش بینی شود. اگر بخواهیم سرمایه گذاران پیشگام را تعریف کنیم باید بگوییم سرمایه گذاران پیشگام اشخاصی هستند که دارای حق تقدم در بهره برداری از منابع بستر و زیر بستر دریاها هستند. قبلا سرمایه گذاران پیشگام، حق کاوش و بهره برداری از منابع منطقه را داشتند. اما پس از لازم الاجرا شدن عهدنامه قرار بر این شد که سرمایه گذاران پیشگام تنها دارای حق اولویت در تصویب برنامه های کاری و اعطای مجوز بهره برداری از این منطقه باشند.
شما چه نکته ای در خصوص میراث مشترک بشریت می دانید که به این نوشتار اضافه کنید. نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
قطب جنوب هم جزء میراث مشترک بشریت به حساب میاد؟
بله، دوست عزیز، میراث نهفته در قطب جنوب هم میراث مشترک بشریت است.