متأسفانه، امروزه با افرادی مواجه هستیم که توانایی باروری و زاد و ولد به طور طبیعی برای آنها میسر نیست. حال ممکن است این امر به دلایل مادرزادی باشد و یا در پی وقوع حادثه ای ایجاد گردد. یکی از روش های مبتلابه در میان سایر روش ها برای بهره مندی از نعمت و موهبت “مادر شدن” استفاده از رحم اجاره ای است. در مقاله زیر در مورد مقررات رحم اجاره ای در قانون ایران بحث خواهیم نمود.
مقررات رحم اجاره ای
هر چند واژه ی رحم اجاره ای کمی دور از شأن و مغایر با کرامت شریف انسانی است. اما به هر حال نام دیگری نمی توان برای آن یافت. در عرف نیز رحم اجاره ای واژه ای است که جای خود را در میان عوام باز کرده است. مقوله رحم اجاره ای گذشته از مفاهیم حقوقی که با خود به همراه دارد، واجد جنبه های روان شناسی و جامعه شناسی در خورد توجهی است که باید به آن ها نیز پرداخت. در واقع، مقررات رحم اجاره ای مقوله ای چند بعدی است که سایر ابعاد آن اگر برجسته تر و دارای اهمیت بیشتر نسبت به جنبه حقوقی نباشند، کمتر نیستند.
متأسفانه قانونی مصوب در رابطه با تنظیم کردن مقررات رحم اجاره ای وجود ندارد. از همین روست که خلأ قانونی در این زمینه به شدت احساس می شود. از این رو، باید مقررات مربوط به رحم اجاره ای هر چه سریع تر تنظیم گردد.
تعریف رحم اجاره ای
منظور از رحم اجاره ای یا رحم جایگزین، وضعیتی است که در آن تخمک زن و اسپرم مرد با یکدیگر مخلوط می شود. سپس به دلیل عدم توانایی زن برای باروری در داخل رحم خود، به رحم زن دیگری تزریق می شود. جنین تا زمان وضع حمل در رحم زن باقی می ماند. مقررات ویژه ای در مورد رحم اجاره ای وجود ندارد و همین موضوع، استفاده از رحم اجاره را با ترس همراه می سازد. مقررات رحم اجاره تا حدی در قانون “اهدای جنین به زوجین نابارور” آمده است. برای مشاهده متن قانون روی تصویر زیر کلیک کنید.
موارد استفاده از رحم اجاره ای
معمولاً زوجین در موارد زیر از رحم اجاره ای استفاده می نمایند:
- کوچک بودن رحم زن.
- نداشتن رحم به طور مادرزادی یا در اثر سانحه.
- سقطهای مکرر.
- داشتن بیماریهای مثل دیابت یا فشار خون…
معضلات و مشکلات رحم اجاره ای
1- فقدان قرارداد برای رحم اجاره ای:
متأسفانه قرارداد ویژه ای در مورد حقوق و تکالیف اطراف قرارداد رحم اجاره ای وجود ندارد. هر چند مراکز ناباروری معمولاٌ متنی با موضوع قرارداد رحم اجاره ای در اختیار زوجین و خانمی که قصد اجاره رحم خود را دارند، قرار می دهند. این قرارداد ها معمولاً برگرفته از مقررات ماده 10 و 190 قانون مدنی است. اما شکل از پیش تعیین شده و مرسومی برای قرارداد رحم اجاره ای وجود ندارد.
2- گرفتن شناسنامه برای فرزند حاصل از رحم اجاره ای:
هنگامی که طفل در بیمارستانی از مادر زاده می شود، مشخصات زایمان کننده به عنوان مادر ذکر خواهد شد. از این رو این امر برای پدر و مادر زیستی طفل مشکلاتی به دنبال خواهد داشت. اما به منظور جلوگیری از ظهور چنین مشکلاتی و در نظر گرفتن مصالح پدر و مادر زیستی طفل، بیمارستان گواهی مبنی بر “زایمان از سوی غیر مادر بیولوژیک” را صادر می کند. در این صورت از بروز مشکلات کاسته خواهد شد.
3- توارث و حضانت طفل حاصل از تولد از طریق رحم اجاره ای:
از آنجایی که نسب طفل به پدر و مادر زیستي مسلم است از این رو مشکلی در امر توارث و حضانت وجود نخواهد داشت.
4- جدایی پدر و مادر زیستی در اثنای بارداری و یا خودداری آنها از گرفتن طفل:
متأسفانه قانون گذار در این مورد تکلیف ویژه ای را قرار نداده است. به نظر نگارنده در صورت جدایی والدین، با طفل حاصل از تولد از طریق رحم اجاره ای مانند سایر اطفال باید برخورد نمود. توضیح آنکه در صورت جدایی پدر و مادر زیستی طفل حاصل از رحم اجاره ای تا سن 7 سال حضانت او با مادر زندگی خواهد بود و پس از آن در صورتی که فرزند، دختر باشد تا سن 9 سالگی با پدر و در صورتی که پسر باشد تا سن 15 سالگی با پدر خواهد بود. هر چند تعیین مقرره ویژه در این خصوص به شدت به شدت مورد احتیاج است.
مادر واقعی طفل در رحم اجاره ای کیست؟
در این خصوص میان فقها دو نوع رویکرد وجود دارد:
1- عده ای بر این نظرند که مادر واقعی طفل کسی است که او را به دنیا می آورد. در عرف نیز مادر به چنین کسی اطلاق می شود.
2- نظر مشهور فقها بر این است که مادر واقعی و زیستی طفل کسی است که تخمک از آن اوست.
بنابراین، هر چند مادری که جنین در بدن او رشد یافته، مادر شرعی و قانونی طفل نیست. اما در حکم مادر رضاعی است. بنابراین، حرمت رابطه بین مادر و طفل به دنیا آمده وجود دارد.
آیا بانوی حامل مستحق پرداخت نفقه است؟
نفقه با عقد نکاح دائم به وجود می آبد. در حالی که بین مرد و بانوی حامل هیچ گونه رابطه زوجیتی وجود ندارد. بنابراین اگر نفقه ای از سوی مرد پرداخت گرددف مربوط به طفل است نه بانوی حامل. چرا که در قانون پرداخت نفقه فرزند به عهده پدر است. ماده 1199 قانون مدنی در این مورد بیان می کند:
نفقه اولاد بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب فالاقرب؛ در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها نفقه بر عهده مادر است.
هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور، از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.
ماهیت قرارداد رحم اجاره چیست؟
به نظر می رسد ماهیت قرارداد رحم اجاره ای نوعی عقد اجاره باشد. البته با شرایط و قواعد ویژه خود. قرارداد رحم اجاره ای عقد لازم است که از سوی طرفین قرارداد قابل فسخ نیست. همچنین قرارداد رحم اجاره ای یک عقد رضایی است که نیازمند تشریفات خاصی نیست.
طرفین قرارداد رحم اجاره ای چه کسانی هستند؟
طرفین قرارداد رحم اجاره ای از یک طرف پدر و مادر طفل که اسپرم و تخمک از آنها گرفته شده هستند. از سویی، در طرف دیگر این قرارداد بانویی که رحم خود را اجاره داده است قرار دارد.
آیا مقررات رحم اجاره ای خلاف شرع نیست؟
هر چند انسان نمی تواند اعضای بدن خود را اجاره دهد. اما رحم اجاره ای به دلایل زیر خلاف شرع نمی باشد:
- ضرر و زیانی به بانوی جایگزین وارد نمی کند. چرا که بارداری برای بانوان امری متعارف و معمول است.
- قرارداد رحم اجاره ای خلاف خلاق حسنه و نظم عمومی نیست.
- انعقاد این قرارداد نه تنها برای جامعه ضرر داشته؛ بلکه مفید نیز بوده است.
نتیجه گیری مقاله
در مورد رحم اجاره ای مقررات ویژه ای وجود ندارد. همین امر بزرگترین مشکل در قراردادهای رحم اجاره است. در صورتی که بانوی جایگزین اقدام به سقط جنین کند، تکلیف زوجین چه خواهد بود؟ اگر بانوی جایگزین از دادن طفل پس از به دنیا آمدن خودداری کند، زوجین چه اقدامی می توانند انجام دهند؟ و هزاران سوال دیگر که تنها با وضع قانون مناسب در خصوص مقررات رحم اجاره مرتفع خواهد شد.
برای دریافت مشاوره حضوری و تلفنی با ما تماس بگیرید.
