تابعیت از جمله مفاهیم مربوط به حقوق بین الملل خصوصی و دارای مقررات ویژه ای است. تابعیت در تمامی کشورها یک رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی میان فرد و دولت متبوع خود است. نداشتن تابعیت فرد را در جامعه ای که زندگی می کند دچار سرخوردگی های زیاد و احساس عدم تعلق می کند.در حالی که داستن تابعیت به فرد این قدرت را اعطا می کند که در صورت بروز مشکل در عرصه بین المللی دولت متبوع به حمایت از فرد برخیزد.
در تمامی کشورها تابعیت دارای دو سیستم خون و یا خاک است. به موجب سیستم خون هر فردی تابعیت دولت متبوع پدر خود را خواهد داشت و بر اساس سیستم خاک هر فردی در هر جایی که متولد شود تابعیت همان دولت را دارا خواهد بود. دولت ایران تلفیقی از سیستم خون و خاک را انتخاب کرده است. در این مقاله به مقررات تابعیت در قانون اشاره می نماییم.
مفهوم تابعیت به موجب مقررات تابعیت در قانون
تابعیت از جمله مقررات مربوط به حقوق بین الملل خصوصی و دارای مقررات ویژه ای است. تابعیت در تمامی کشورها یک رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی میان فرد و دولت متبوع خود است. نداشتن تابعیت فرد را در جامعه ای که زندگی می کند دچار سرخوردگی های زیاد و احساس عدم تعلق می کند. حال آنکه، داستن تابعیت به فرد این قدرت را اعطا می کند که در صورت بروز مشکل در عرصه بین المللی دولت متبوع به حمایت از فرد برخیزد. در تمامی کشورها تابعیت دارای دو سیستم خون و یا خاک است.
بر اساس سیستم خون هر فردی تابعیت دولت متبوع پدر خود را خواهد داشت و در سیستم خاک هر فردی در هر جایی که متولد شود تابعیت همان دولت را دارا خواهد بود. دولت ایران تلفیقی از سیستم خون و خاک را انتخاب کرده است. مباحثی همچون ترک تابعیت، تابعیت مضاعف و بی تابعیتی یا آپاترید (apatride) از مهمترین مسائل مربوط به حوزه تابعیت هستند.
چه کسانی تبعه ایران محسوب می شوند؟
به موجب ماده 976 اشخاص ذیل تبعه ایران محسوب می شوند:
1- کلیه ساکنین ایران به استثنای کسانی که تابعیت خارجی آن ها مسلم و مشخص باشد و مورد اعتراض دولت ایران نیز نباشد.
2- کسانی که از پدر ایرانی متولد شده اند.
3- کسانی که در ایران از پدری ایرانی متولد شده اند و پدر و مادر آنها معلوم نیستند.
4- کسانی که از پدر و مادر خارجی که یکی از آن ها در ایران متولد شده به وجود آمده اند.
5- کسانی که از پدر خارجی به وجود آمده اند و بلافاصله پس از رسیدن به سن 18 سال لااقل یک سال دیگر در ایران در ایران اقامت داشته باشند؛ به عبارت دیگر باید 19 سال متوالی در ایران اقامت داشته باشند.
6- زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می کند.
7- کسانی که تابعیت ایران را کسب یا تحصیل کنند.
کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی به وجود آمده اند ممکن است بخواهند به تابعیت دولت متبوع پدر خود بازگردند. در این صورت باید ظرف یک سال پس از رسیدن به سن 18 سال درخواست کتبی به وزارت امور خارجه دهند.
همچنین، افرادی که از پدر خارجی در ایران به وجود آمده اند و پس از رسیدن به 18 سال ممکن است بخواهند تابعیت دولت متبوع پدر را انتخاب کنند، این دسته از افراد نیز باید درخواست کتبی به وزارت امور خارجه دهند.
چه کسانی می توانند تابعیت ایران را به موجب مقررات تابعیت در قانون مدنی کسب یا تحصیل کنند؟
1- فرد دارای 18 سال تمام شمسی باشد.
2- پنج سال اعم از متوالی و متناوب در ایران سکونت داشته باشند.
3- فراری از خدمت نظام وظیفه نباشند.
4- به جنحه یا جنایت غیرسیاسی محکوم نشده باشند. بنابراین، جنحه یا جنایت سیاسی ملاک نیست.
ماده 979 در مورد شرایط تابعیت چنین ذکر کرده است:
اشخاصی که دارای شرایط ذیل باشند میتوانند تابعیت ایران را تحصیل کنند:
۱) به سن هیجده سال تمام رسیده باشند.
۲) ۵ سال اعم از متوالی یا متناوب در ایران ساکن بوده باشند.
۳) فراری از خدمت نظامی نباشند.
۴) در هیچ مملکتی به جنحه مهم یا جنایت غیر سیاسی محکوم نشده باشند.
در مورد فقره دوم این ماده مدت اقامت در خارجه برای خدمت دولت ایران در حکم اقامت در خاک ایران است.
البته تحصیل تابعیت ایران طبق مقررات تابعیت در قانون، برای کسانی که به امور عام المنفعه ایران خدمت و کمک کرده اند و یا دارای زن ایرانی و از او دارای فرزند هستند و یا دارای مقامات عالی علمی و متخصص در امور عام المنفعه هستند تابع شرایط مذکور در بالا نیست.
ماده 980 قانون مدنی مقرر کرده است:
کسانی که به امور عام المنفعه ایران خدمت و یا مساعدت شایانی کرده باشند و همچنین اشخاصی که دارای عیال ایرانی هستند و از او اولاد دارند و یا دارای مقامات عالی علمی و متخصص در امور عام المنفعه می‌باشند و تقاضای ورود به تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران را می نمایند در صورتی که دولت ورود آنها را به تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران صلاح بداند بدون رعایت شرط اقامت ممکن است با تصویب هیات وزیران به تابعیت ایران قبول شوند.
کسانی که تابعیت ایران را تحصیل می کنند تقریباً از تمامی حقوق و مزایا برخوردارند جز مشاغل مهم سیاسی و امنیتی مندرج در ماده 982 قانون مدنی.
ماده 982:
اشخاصی که تحصیل تابعیت ایرانی نموده یا بنمایند از کلیه حقوقی که برای ایرانیان مقرر است بهره‌مند می شوند لیکن نمی‌توانند به مقامات زیر نائل گردند:
۱) ریاست جمهوری و معاونین او.
۲) عضویت در شورای نگهبان و ریاست قوه قضائیه.
۳) وزارت و کفالت وزارت و استانداری و فرمانداری.
۴) عضویت در مجلس شورای اسلامی.
۵) عضویت شوراهای استان و شهرستان و شهر
۶) استخدام در وزارت امور خارجه و نیز احراز هر گونه پست و یا ماموریت سیاسی.
۷) قضاوت.
۸) عالیترین رده فرماندهی در ارتش و سپاه و نیروی انتظامی.
۹) تصدی پست‌های مهم اطلاعاتی و امنیتی.
زنی که شوهرش تابعیت ایران را تحصیل کند به موجب قانون جز تبعه ایران شناخته می شود. البته زن می تواند ظرف مهلت یک سال به تابعیت سابق خود برگردد. فرزندان پدری که تابعیت ایران را تحصیل می کنند ظرف یک سال پس از رسیدن به سن 18 سال تمام می توانند به تابعیت مملکت سابق پدر برگردند.
اگر زنی که شوهر او تابعیت ایران را تحصیل می کند، فوت کند، زن می تواند به تابعیت اول خود بازگردد. البته اگر زن از شوهر خود دارای فرزند باشد باید تا رسیدن فرزندان به سن 18 سال منتظر بماند. قانون، چنین زنی را از حق داشتن اموال غیر منقول محروم کرده است. همچنین اگر چنین زنی اموال غیر منقولی را در آینده دارا شود (مثلاً به وسیله ارث) باید آن را به اتباع ایرانی منتقل کند؛ مگر تا حدی که به موجب قانون برای اتباع خارجی داشتن اموال غیرمنقول مجاز باشد.
تابعیت زن ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می کند، چگونه است؟
هر گاه زن ایرانی با تبعه خارجی ازدواج کند همچنان جزء اتباع ایران است. مگر آنکه مطابق قانون دولت متبوع شوهر تابعیت خود را به زن تحمیل کند. البته بعد از طلاق یا فوت شوهر این امکان برای زن ایرانی وجود دارد که به تابعیت ایران بازگردد.
مقررات مربوط به ترک تابعیت ایران چیست؟
ترک تابعیت بر اساس مقررات تابعیت در قانون مدنی، دربردارنده آثار نامطلوبی برای ترک کننده تابعیت است و او را از بسیاری از حقوق محروم می کند. البته در ایران دولت به راحتی با ترک تابعیت موافقت نمی کند. لیکن اگر موافقت صورت گیرد با خود فرد رفتار نامناسبی خواهد شد.
شرایط ترک تابعیت بر اساس مقررات تابعیت در قانون
1- فرد دارای 25 سال تمام شمسی باشد.
2- در هیئت وزیران ترک تابعیت او تصویب شود.
3- اموال غیرمنقول خود را به اتباع ایرانی منتقل کند.
4- خدمت نظام وظیفه خود را انجام دهد.
5- ظرف 3 ماه از تاریخ ترک تابعیت از ایران خارج شود.
6- تمام اموال خود را به فروش برساند. چنانچه خود فرد اموال را به فروش نرساند، دولت اموال او را به فروش می رساند.
شرایط ترک تابعیت زن ایرانی بی شوهر
بر اساس مقررات تابعیت در قانون، اگر زن ایرانی که شوهرش طلاق گرفته یا فوت کرده، بخواهد ترک تابعیت کند در صورتی که فرزند نداشته باشد این کار آسان است. ولی چنانچه زن ایرانی دارای فرزند کمتر از 18 سال باشد و فرزندان، پدر یا جدپدری نداشته باشند هیئت وزیران مخیر است که ترک تابعیت او را بپذیرد یا نپذیرد. در صورتی که فرزندان بالای 18 سال باشند و پدر یا جدپدری داشته باشند هیئت وزیران با این امر موافقت خواهد کرد.
چنانچه فردی بدون رعایت مقررات تابعیت در قانون ترک تابعیت کند چه خواهد شد؟
به موجب مقررات تابعیت در قانون، در صورتی که فردی بدون در نظر گرفتن شرایط مذکور در فوق ترک تابعیت کند، تابعیت خارجی او هیچ اعتباری ندارد. همچنان تبعه ایران شناخته می شود. لیکن از داشتن اموال غیرمنقول و از اشتغال به مشاغل وزارت، معاونت وزارت و عضویت در مجلس مقننه و انجمنها محروم خواهد شد. ماده 989 بیان می کند:
«هر تبعه ایرانی که بدون رعایت مقررات قانونی بعد از تاریخ ۱۲۸۰ شمسی تابعیت خارجی تحصیل کرده باشد تبعیت خارجی او کان‌لم‌یکن بوده و تبعه ایران شناخته میشود ولی در عین حال کلیه اموال غیرمنقوله او با نظارت مدعی‌العموم محل بفروش رسیده و پس از وضع مخارج فروش قیمت آن به او داده خواهد شد و بعلاوه از اشتغال به وزارت و معاونت وزارت و عضویت مجالس مقننه و انجمن های ایالتی و ولایتی و بلدی و هر گونه مشاغل دولتی محروم خواهد بود».
مقررات تابعیت در قانون برای تحصیل و ترک تابعیت بسیار سختگیرانه و نیازمند اخذ وکیل است.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی با ما تماس بگیرید.
