مهریه مالی است که متعلق به زوجه است. تملک زوجه نسبت به مهریه از زمانی که عقد ازدواج جاری می شود، آغاز می گردد. از سوی دیگر مهریه یا صداق دینی است که باید هر زمان زوجه آن را مطالبه کرد، پرداخت کند. البته در یک تقسیم بندی می توان مهریه را به مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه تقسیم کرد که در ادامه این نوشتار به بررسی این موضوع می پردازیم. اما اگر مهریه ای که قرار است زوج به زوجه پرداخت کند معیوب باشد یا تلف گردد، تکلیف زوجه چیست؟ به عباردت دیگر، در صورت عیب یا تلف مهر زوجه چه اقدامی می تواند انجام دهد؟ اینها سوالاتی هستند که قرار است در این مقاله به آن ها پاسخ دهیم:
آیا هر زمان که زوجه بخواهد زوج مکلف به پرداخت مهریه است؟
در خصوص موضوع عیب یا تلف مهر ابتدا توضیح مختصری در مورد مهریه بدهیم:
به موجب مقررات قانونی، در فرضی که زوجه مهریه خود را مطالبه کند زوج باید آن را تماما پرداخت نماید. البته مشروط به اینکه مهریه عندالاستطاعه نباشد. چرا که اگر مهریه عندالاستطاعه باشد زوجه برای مطالبه مهریه خود باید استطاعت مالی زوج را اثبات کند تا نتیجتا بتواند مهریه خود را دریافت نماید. اما در حالت عادی وفق مقررات قانونی، مهریه تا 110 سکه تمام بهار آزادی عندالمطالبه است. یعنی زوجه هر زمان اراده کند، زوج مکلف به پرداخت آن است. اما مهریه بیش از 110 سکه تمام بهار آزادی منوط به اثبات تمکن مالی زوج است.
ام، همان طور که گفتیم، ممکن است طرفین در سند نکاح درج کنند که مهریه …… عدد سکه تمام بهار آزادی که در صورت استطاعت مالی زوج به زوجه پرداخت می گردد. مثلا در سند نکاح ذکر می شود که مهریه 500 عدد سکه تمام بهار آزادی که در صورت استطاعت مالی زوج به زن پرداخت می گردد. در فرض اثبات استطاعت، کار زوجه دشوار است و باید حتما بتواند تمکن مالی زوج را اثبات کند؛ در غیر این صورت نمی تواند مهریه را دریافت کند. از این رو، توضیه می شود در این شرایط زوجه حتما وکیل اخذ کند.
در صورت عیب یا تلف مهر، زوجه چه اقدامی می تواند انجام دهد؟
فرض عیب یا تلف مهر موضوع ماده 1084 قانون مدنی است که در این خصوص قانون گذار شفاف بیان می کند. وفق این ماده در صورت عیب یا تلف مهر باید سه فرض را از یکدیگر تفکیک نمود:
1- فرض اول: عیب یا تلف مهر در زمان عقد:
گاهی ممکن است معلوم شود که مهریه در زمان قوع عقد نکاح معیوب بوده است. در این صورت تکلیف چیست؟ وفق مقرره ماده 1084 در خصوص عیب یا تلف مهر، زن می تواند مثل یا قیمت مهریه را دریافت کند یا ارش بگیرد (به تفاوت قیمت مال صحیح از مال معیوب ارش می گویند). برای درک بهتر موضوع عیب یا تلف مهر، مثالی در خصوص عیب یا تلف مهر ذکر می کنیم:
فرض کنید الف با ب ازدواج می کند. مهریه الف یک دستگاه خودروی سواری تویوتا مدل 2020 است. در زمان وقوع عقد نکاح مشخص می شود که خودرو معیوب است. در این صورت ب به عنوان شوهر الف ضامن است که مثل یا قیمت خودرو را تهیه کند و یا الف به عنوان زوجه به دریافت ارش راضی گردد.
2- فرض دوم: معیوب شدن مهریه بعد از عقد و قبل از تسلیم:
فرضیه دوم در خصوص موضوع عیب یا تلف مهر این است که مهریه بعد از وقوع عقد ازدواج و قبل از تسلیم به زوجه معیوب شود. در این حالت زن چه اقدامی می تواند بکند؟
در اینجا، میان فقهای امامیه اختلاف است. عده ای فقهای امامیه بر این باورند که در صورت معیوب بودن مهر بعد از عقد ازدواج و قبل از تسلیم زن می تواند مهریه را فسخ کند و مثل یا قیمت آن را دریافت نماید یا انکه ارش بگیرد. اما نظر عده ای دیگر از فقهای امامیه بر این پایه استوار است که زن فقط می تواند ارش بگیرد. پس زن نمی تواند مهریه را پس دهد و مثل یا قیمت آن را بگیرد. علت چیست؟ این عده از فقها چنین استدلال می کنند که با وقوع عقد ازدواج، مالکیت زن بر مهریه مستقر شده است. بنابراین، تنها حق گرفتن ارش را دارد. این نظر در حقوق ما اقوی است. بنابراین، اگر مهریه بعد از عقد نکاح و قبل از تسلیم آن به زوجه معیوب گردد، زن تنها می تواند ارش بگیرد. اگر مهریه بعد از عقد و قبل از تسلیم به زوجه تلف جزئی شود، باید عوض آن به زوجه اعطا گردد.
3- فرض سوم: تلف مهر پس از عقد ازدواج و قبل از تسلیم به زوجه:
آخرین فرض در مورد موضوع عیب یا تلف مهر فرضیه فوق است.
اگر مهریه زن، بعد از عقد و قبل از تسلیم به زوجه تلف شد، شوهر ضامن است. به گونه ای که باید مثل یا قیمت آن را به زوجه بدهد. البته برخی معتقدند که اگر مهریه تلف شود گویی اصلا مهریه ای در سند نکاح درج نگردیده، از این رو، زن مستحق مهر المثل است. اما قانون گذار از نظر اخیر پیروی نمی کند. بنابراین، در فرض تلف مهر بعد از عقد ازدواج و قبل از تسلیم، زن مستحق مثل یا قیمت مهریه است.
نتیجه گیری مقاله:
مهریه مالی است که به زوجه تعلق دارد. زوج نیز موظف است هر موقع زوجه اراده کرد، مهریه را به او بپردازد. اما در فرض عیب یا تلف مهر تکلیف چیست؟ آیا ضمانت اجرایی برای زوجه وجود دارد؟ بله. قانون گذار در ماده 1084 قانون مدنی همه چیز را به صراحت بیان می کند. هر چند اختلاف جزئی میان فقهای امامیه وجود دارد که در متن مقاله صدرالاشاره بیان کردیم.
مقنن در ماده 1084 سه فرض را در خصوص عیب یا تلف مهر از یکدیگر تفکیک می کند: 1- اگر مهریه در زمان وقوع عقد معیوب باشد، زن مستحق مثل یا قیمت آن آن است یا می تواند مهریه را نگه دارد و ارش بگیرد. 2- چنانچه مهریه بعد از عقد ازدواج و قبل از تسلیم به زوجه معیوب شود، زن تنها می تواند ارش بگرد و در فرض 3- اگر بعد از عقد ازدواج و قبل از تسلیم به زوجه، مهریه تلف شود، شوهر ضامن است که مثل یا قیمت را به زوجه بدهد یا زوجه ارش بگیرد.