گاهی ممکن است انسان با خطری مواجه شود که برای دفع آن خطر نیاز داشته باشد تا از خود دفاع کند. این موضوع در حقوق جزا تحت عنوان دفاع مشروع مورد بحث و مطالعه قرار می گیرد. در مقاله زیر با دفاع مشروع با شرایط آن آشنا خواهید شد. دفاع مشروع چیست
دفاع مشروع چیست؟
این نوع دفاع به معنای دفاعی است که در مقابل خطر قریب الوقوعی که فرد را تهدید می کند صورت می گیرد. همچنین دفاع مشروع به عنوان یکی از علل موجهه جرم است. به این معنا که اگر فردی مرتکب دفاع مشروع شود و تمامی ارکان و شرایط آن رعایت شود فرد مرتکب جرمی نشده است. بنابراین اقدام او مجاز تلقی خواهد شد.
شرایط تحقق دفاع مشروع چیست؟ دفاع مشروع چیست
دفاع مشروع در مواد 156 و 157 قانون مجازات اسلامی مودر اشاره قانون گذار قرار گرفته است. ماده 156 قانون مجازات اسلامی چنین مقرر کرده است:
هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می شود، درصورت اجتماع شرایط زیر مجازات نمی شود:
الف- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.
ب- دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.
پ- خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.
ت- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود.
…
بنابراین شرایط دفاع مشروع را می توان چنین برشمرد: دفاع مشروع چیست
1- رفتار ارتکاب یافته توسط مرتکب برای رفع و دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد. مثلا الف با چاقویی به سمت ب در حال دوییدن است. در اینجا اگر ب، الف را هل دهد مرتکب قتل او شده است و از خود دفاع کرده است.
2- دفاع مستند به قرائن معقول و خوف عقلایی باشد. به این معنا که مرتکب احساس خطر کند نه اینکه بداند طرف مقابل نمی تواند کاری علیه او انجام دهد.
3- خطر یا تجاوز به این دلیل نباشد که مرتکب شخصاً اقدامی انجام داده است.
4- امکان استمداد و یاری گرفتن از نیروی انتظامی وجود نداشته باشد.
اثبات دفاع مشروع بر عهده کیست؟
قانون گذار در تبصره 2 ماده 156 قانون مجازات اسلامی به این سؤال پاسخ داده است. اثبات اصل دفاع مشوع بر عهده مدافع است. اما هر گاه اصل دفاع محرز باشد اما ندانیم که شرایط آن شرایط شده است یا خیر مهاجم باید عدم رعایت شرایط را اثبات کند.
هرگاه اصل دفاع محرز باشد ولی رعایت شرایط آن محرز نباشد اثبات عدم رعایت شرایط دفاع برعهده مهاجم است.
آیا رعایت تمامی شرایط مقرر در ماده 156 باید وجود داشته باشد؟ دفاع مشروع چیست
پاسخ به این سؤال مثبت است. به این معنا که باید تمامی 4 شرط مذکور در ماده 156 قانون مجازات اسلامی وجود داشته باشد.
آیا دفاع در برابر قوای نظامی دفاع مشروع تلقی می شود؟
پاسخ به این سؤال منفی است. پاسخ به این سؤال در ماده 157 قانون مجازات اسلامی آمده است:
مقاومت در برابر قوای انتظامی و دیگر ضابطان دادگستری در مواقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند، دفاع محسوب نمی شود لکن هرگاه قوای مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد که عملیات آنان موجب قتل، جرح، تعرض به عرض یا ناموس یا مال گردد، دفاع جایز است.
آیا در صورت دفاع مشروع فرد مجازات می شود؟ دفاع مشروع چیست
خیر. در صورتی که شرایط ذفاع محرز باشد فرد مجازات نمی شود. مگر اینکه دفاع در برابر تهاجم دیوانه باشد که دیه از بیت المال پرداخت خواهد شد.
در موارد دفاع مشروع دیه نیز ساقط است جز درمورد دفاع در مقابل تهاجم دیوانه که دیه از بیت المال پرداخت می شود.
نتیجه گیری مقاله
دفاع مشروع یکی از علل موجهه جرم در قانون مجازات اسلامی است. به گونه ای که اگر دفاع مشروع محقق شود، فرد مرتکب جرم نشده و مجازات نخواهد شد. البته باید توجه داشت که دفاع مشروع و شرایط مذکور در آن باید در نزد دادگاه صالح اثبات شود. در این صورت دفاع فرد مشروع نیست و فرد مرتکب جرم شده است.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.
