آبراههای بین المللی در یک دسته بندی به رودخانه های بین المللی، تنگه های بین المللی و کانال های بین المللی تقسیم می شوند که هر کدام حقوق حاکمه خود را دارند. برای درک بهتر حقوق آبراههای بین المللی باید به صورت تفکیک شده، رودخانه ها، تنگه ها و کانال ها را بررسی نماییم. در این مقاله با ما همراه باشید تا به موضوع حقوق آبراههای بین المللی بپردازیم:
تبیین مفهوم آبراههای بین المللی:
به راه های ارتباطی میان کشورها آبراههای بین المللی اطلاق می شود که در حقوق بین الملل وضعیت ویژه ای دارند. اروند رود یا شط العرب، تنگه ماژلان، کانال سوئز همگی در زمره آبراههای بین المللی قرار می یگرند. از این رو، آشنایی با حقوق آبراههای بین المللی اهمیت ویژه ای دارد.
ویژگی آبراههای بین المللی چیست؟
تمامی آبراههای بین المللی دو ویژگی مهم دارند:
1- مورد استفاده کشتیرانی بین المللی هستند.
2- جزء لاینفک قلمروی سرزمینی کشوری هستند که از داخل آنها عبور می کنند. هر چند ممکن است از میان چندین کشور عبور کنند که در این صورت جزء قلمروی سرزمینی تمامی آن کشورها هستند.
پس، در اینجا دو اصل مهم با هم تعارض پیدا می کنند:
1- اصل آزادی ارتباطات میان کشورها که یک اصل مهم و شناخته شده است.
2- اصل حاکمیت سرزمینی میان کشورها.
در ادامه این نوشتار با شفاف سازی حقوق آبراههای بین المللی به بررسی همه جانبه این موضوع می پردازیم. از این رو، لازم است تا حقوق رودخانه های بین المللی، تنگه ها و کانال های بین المللی را به طور تفکیکی بررسی نماییم.
منظور از رودخانه بین المللی چیست؟
رودخانه بین المللی، آبراهی است که قسمت های مختلف آن در قلمروی چند کشور واقع شده است. تمامی رودخانه های بین المللی نظام حقوق ویژه ای دارند. همچنین از منظر تقسیم بندی نیز رودخانه های بین المللی را می توان به دو نوع تقسیم نمود:
1- رودخانه های همجوار یا مرزی که مرز میان کشورها را تشکیل می دهند.
2- رودخانه های پیایی و متوالی که از چند کشور عبور می کنند.
رودخانه های بین المللی به عنوان یکی از مهمترین آبراههای بین المللی دارای حقوقی هستند که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:
استفاده کشتیرانی از رودخانه های بین المللی. این امر مهمترین استفاده رودخانه های بین المللی است. اما به موجب اصول حاکم بر رودخانه های بین المللی می توان گفت، چندین اصول مهم بر رودخانه های بین المللی حاکم است که اکنون به بررسی آن ها می پردازیم:
اصول مشترک حاکم بر رودخانه های بین المللی:
1- اگر یک رودخانه از قلمروی چندین کشور عبور کند تمامی کشورها باید با تشریک مساعی و مساعدت لازم یک موافقت نامه در خصوص نحوه استفاده از رودخانه بین المللی منعقد کنند.
2- استفاده از رودخانه بین المللی باید منطبق با اصل انصاف باشد.
3- استفاده کشورها از رودخانه های بین المللی باید منطبق با اصل بی ضرر بودن باشد.
4- بهره بردداری از رودخانه های بین المللی باید به گونه ای باشد که به کشور دیگر خسارت وارد نکند.
5- مسائل زیست محیطی در استفاده از آبراههای بین المللی باید رعایت شود.
6- هیچ کدام از کشورها مجاز به تغییر رودخانه نیستند؛ مگر اینکه در این خصوص توافق وجود داشته باشد.
7- تقسیم منابع آب رودخانه بین المللی باید با توافق میان کشورها باشد.
8- کشورها باید کمیسیونی برای نظارت و اداره امور رودخانه داشته باشند.
9- کشورهایی که رودخانه در قلمروی آن ها نیست تنها در زمان صلح حق کشتیرانی در رودخانه را دارند.
10- اصل تساوی کشورها در استفاده از آبراههای بین المللی نیز مهم و مورد توجه است.
مهمترین معاهدات در مورد رودخانه های بین المللی چه معاهداتی هستند؟
1- معاهده بلگراد مصوب 8 اوت 1948 در مورد رودخانه دانوب.
2- معاهده مانهایم مورخ 8 اکتبر 1867 در مورد رودخانه راین.
3- معاهده میان ایالات متحده و مکزیک مورخ 3 فوریه 1944 در مورد رودخانه ریو گراند و کلرادو
و …
تبیین مفهوم تنگه های بین المللی:
یکی دیگر از آبراههای بین المللی، تنگه های بین المللی هستند که حقوق ویژه ای دارند. تنگه های بین المللی آبراههای ویژه ای هستند که دو دریای آزاد را به یکدیگر وصل می کنند.
تنگه های بین المللی برای چه امری مورد استفاده قرار می گیرند؟
استفاده کشتیرانی برای تنگه های بین المللی مانند تنگه کورفو و … بیشترین کاربرد را دارد. البته عهدنامه 1982 حقوق دریاها در تعریف تنگه های بین المللی چنین می گوید:
” آبراههای بین المللی هستند که بخشی از دریای آزاد یا منطقه انحصاری اقتصادی را به بخش دیگری از دریای آزاد یا منطقه انحصاری اقتصادی وصل می کند”.
نظام حقوقی حاکم بر تنگه های بین المللی به عنوان یکی از مهمترین آبراههای بین المللی چیست؟
1- آزادی کشتیرانی اعم از کشتی های خصوصی و جنگی و دولتی در زمان صلح. همچنین حق عبور بی ضرر در تنگه های بین المللی هیچ گاه به حالت تعلیق در نمی آید. البته حق عبور ترانزیت نیز در تنگه های بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد که در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.
فرق حق عبور بی ضرر و حق عبور ترانزیت در حقوق آبراههای بین المللی چیست؟
حق عبور بی ضرر در تنگه های بین المللی برای تنگه هایی است که بخشی از دریای سرزمینی را به دریای آزاد یا منطقه یا منطقه انحصاری اقتصادی وصل می کند. مثل تنگه تیران. اما حق عبور ترانیزیت خاص تنگه هایی است که بخشی از دریای آزاد یا منطقه انحصاری اقتصادی را به بخشی از دریای آزاد یا منطقه انحصاری اقتصادی وصل می کنند. مثل تنگه ماژلان یا جبل الطارق.
حقوق و الزامات کشورها در آبراههای بین المللی چیست؟
1- آزادی کشتیرانی
2- منع توسل به زور
3- رعایت ایمنی کشتیرانی و جلوگیری از تصادفات و آلودگی های دریایی
4- خودداری از انجام تحقیقات و نقشه برداری در تنگه های بین المللی مگر با اجازه قبلی.
5- چنانچه زیر دریایی قصد عبور از تنگه های بین المللی را دارد در هنگام حق عبور ترانزیت لازم نیست پرچم خود را افراشته نگه دارد. اما در زمان حقو عبور بی ضرر لازم است که پرچم خود را افراشته کند.
شفاف سازی مفهوم کانالهای بین المللی:
منظور از کانال های بین المللی، آبراههای بین المللی هستند که دریای آزاد یا منطیه انحصاری اقتصادی را به یکدیگر وصل می کنند.
اصول حاکم بر کانالهای بین المللی چیست؟
1- اصل آزادی ارتباطات مثلا کانال سوئز از طریق دریای سرخ اقیانوس هند رل به دریای مدیترانه وصل می کند.
2- اضل آزادی کشتیرانی که کشورها برای استفاده از کانالهای بین المللی معاهدات بین المللی منعقد می کند.
مهمترین کانال های بین المللی کدامند؟
کانال سوئز، پاناما و کانال کیل مهمترین کانالهای بین المللی هستند که هر کدام اصول حاکم به خود را دارند. مثلا مهمترین اصل حاکم بر کامال سوئز آزادی کشتیرانی است. این کانال حتی در زمان جنگ نیز بسته نمی شود. اما انجام هر گونه عملیات نظامی در شعاع سه مایلی کانال ممنوع است. تامین آزادی عبور و مرور در کانال بر عهده مصر است. این کانال تابع عهدنامه قسطنطنیه است.
کانال بعدی، کانال پاناما است که تابع معاهده کلایتون بلور است که اقیانوس اطلس را به اقیانوس آزام متصل می کند. مسئولیت اصلی کانال بر عهده ایالات متحده آمریکا است. اصل آرادی عبور و مرور در زمان جنگ و صلح میان کشورها برای کشتیرانی در کانال پاناما برقرار است.
کانال کیل نیز دریای بالتیک را به دریای شمال وصل می کند و در خاک آلمان قرار دارد. این کانال نیز مورد استفاده کشتیرانی قرار می گیرد.
نتیجه گیری:
در این نوشتار در مورد حقوق آبراهای بین المللی سخن رفت. به موجب مقررات بین المللی آبراههای بین المللی به سه نوع رودخانه های بین المللی، تنگه ها و کانال های بین المللی تقسیم می شوند. هر کدام از این آبراههای بین المللی نظام حقوق خاص و ویژه خود را دارند. همان طور که در متن مقاله اشاره کردیم رودخانه ها، کانال ها و تنگه های بین المللی برای استفاده کشتیرانی مورد بهره برداری کشورها قرار می گیرند که البته هر کدام اصول حاکم بر خود را دارند. معاهداتی در خصوص نحوه بهره برداری از آبراههای بین المللی نیز منعقد شده است که همگی برای استفاده تابع همان عهدنامه ها هستند. البته باید نیم نگاهی به مقررات کنوانسیون حقوق دریاها نیز در این خصوص داشت.
چنانچه نظری در خصوص این نوشتار دارید حتما آن را با ما به اشتراک بگذارید.