در قراردادهایی که اشخاص با یکدیگر منعقد می نمایند، معمولاً مشخص می کنند در صورتی که یکی از طرفین به طرف دیگر خسارتی وارد کند، مسئول جبران خسارت خواهد بود. جبران خسارت در قرارداد باید در ماده یا بندی مشخص شده باشد تا در زمان اختلاف بتوان از آن بهره جست. در مقاله زیر در مورد جبران خسارت در قرارداد و شرایط آن بحث خواهیم نمود.
معنای جبران خسارت در قرارداد
در حقوق داخلی خسارت به معانی زیر به کار می‌رود: جبران خسارت در قرارداد
-
زیانی که کسی به مال دیگری برساند.
-
تاوان. یعنی مالی که فاعل زیان مالی به غیر، باید بابت جبران به او بدهد. ایراد خسارت اگر با قصد باشد، خسارت حقیقی است. در غیر این صورت، خسارت حکمی است یکی از انواع خسارت، خسارت مادی است. یعنی ضرری که به بدن یا مال کسی برسانند. در برابر خسارت معنوی به کار می‌رود؛ یعنی خسارتی که به عرض، آبرو و ارزش‌های معنوی کسی وارد می‌شود.
اگر در اثر تخلف متعهد در اجرای قرارداد، خسارتی به متعهد له وارد گردد، جهت مسئولیت متعهد و جبران خسارت باید در اثر تخلف مذکور، خسارت به متعهد له وارد شده باشد.ماده221 قانون مدنی نیز در این خصوص مقرر می‌دارد:
اگر کسی تعهد اقدام به امری را کند یا تعهد نماید که از انجام امری خودداری کند در صورت تخلف، مسئول خسارت طرف مقابل است مشروط بر اینکه جبران خسارت تصریح شده و یا تعهد عرفاً به منزله‌ی تصریح باشد و یا برحسب قانون موجب ضمان باشد.
شرایط جبران خسارت قراردادی جبران خسارت در قرارداد
چنانچه در صورت خودداری متعهد از انجام تعهد یا تأخیر در آن، خسارتی به متعهد له وارد گردد، برای جبران خسارت و قابل مطالبه بودن آن، باید شرایطی وجود داشته باشد. در صورت فقدان یکی از شرایط، متعهد له حق مطالبه‌ی خسارت را ندارد. از جمله شرایط لازم برای جبران خسارت عبارت‌اند از:
1- وجود رابطه‌ی سببیت:
یکی از شرایط مسئولیت متعهد، آن است که بین تخلف قراردادی و ورود خسارت به طرف مقابل رابطه‌ی سببیت وجود داشته باشد. مستند این امر، مواد 226 به بعد قانون مدنی است . این ماده با عبارت «در خسارات حاصله از عدم اجرای تعهدات» وجود رابطه سببیت مشخص می‌کنند. همچنین ماده520 قانون آیین دادرسی مدنی مؤید این امر است.
بر خلاف تقصیر متعهد که در تخلف از انجام تعهد مفروض است و متعهد له نیازی به اثبات آن ندارد. وجود رابطه‌ی سببیت بین تخلف و ورود خسارت باید به وسیله‌ی متعهد له اثبات شود. بنابراین اگر مشخص شود که حتی در صورت اجرای تعهد، عامل خارج از اراده، سبب ورود خسارت می‌شد، نمی‌توان متعهد متخلف را مسئول جبران خسارت دانست.
2- قطعی بودن و پیش‌بینی خسارت: جبران خسارت در قرارداد
یکی دیگر از شرایط مطالبه‌ی جبران خسارت در صورت عدم انجام تعهد، قطعی بودن خسارت و پیش‌بینی آن است. زیرا اصل، عدم مسئولیت متعهد در برابر متعهد له است. مگر اینکه منشأ مسئولیت یعنی اینکه متعهد، سبب ورود خسارت است، اثبات گردد.
علاوه بر قطعی بودن خسارت جهت مسئولیت متعهد، لزوم پیش‌بینی آن در هنگام تشکیل قرارداد است. زیرا منشأ مسئولیت متعهد در تخلف از انجام تعهد، قصدی است که وی هنگام انعقاد قرارداد دارد. بنابراین باید کمیت و کیفیت خسارت ناشی از تخلف (عدم انجام یا تأخیر در انجام) در حدود متعارف و معقول، به هنگام انعقاد قرارداد پیش‌بینی شود.
3- بی‌واسطه بودن خسارت: جبران خسارت در قرارداد
یکی دیگر از شرایط خسارت قابل مطالبه، بی‌واسطه و مستقیم بودن خسارت است. در صورتی که خسارت ناشی از تخلف از انجام تعهد، با واسطه و غیرمستقیم باشد، متعهد له نمی‌تواند جبران آن را از متعهد بخواهد. منظور از خسارت بی‌واسطه یا مستقیم، خسارتی است که نزدیک‌ترین نتیجه‌ی تخلف از انجام تعهد باشد. مانند آنکه مواد غذایی سپرده شده به مسئول سردخانه در اثر عدم تنظیم درجه‌ی حرارت مناسب توسط وی، فاسد شده باشند.
همچنین در ماده515 قانون آیین دادرسی مدنی نیز به جبران خسارت اشاره شده است.
در بیمه‌ی مسئولیت مدنی نیز بحث جبران خسارت مطرح گردیده است. بیمه‌ی مسئولیت، قراردادی است که به موجب آن، بیمه‌گر در برابر حق بیمه، تعهد می‌کند در صورت تحقق مسئولیت بیمه‌گذار، خسارت وارد از سوی او یا خسارت وارد بر او را جبران کند. لذا با تحقق مسئولیت بیمه‌گذار، بیمه‌گر در برابر زیان‌دیده ملزم به جبران خسارت است.
نتیجه گیری مقاله
برای جبران خسارت در قرارداد باید در متن قرارداد توسط طرفین تدبیری در این خصوص اندیشیده شده باشد. در غیر این صورت جبران خسارت در قرارداد قابل مطالبه نخواهد بود. برای تحقق جبران خسارت قراردادی، باید خسارت مستقیم و بی واسطه وارد شده باشد. چرا که اگر خسارت به صورت غیر مستقیم به متعهد له وارد شود، قابل مطالبه نخواهد بود.
بسیار خوب بود. ممنونم.