تعزیرات منصوص شرعی

در قانون مجازات اسلامی، مجازات ها در یک تقسیم بندی چنین تقسیم می شوند: حدود، قصاص، دیات، تعزیرات و مجازات های بازدانده. تعزیرات در یک تقسیم خود به تعزیرات منصوص شرعی و تعزیرات غیر منصوص شرعی تقسیم می شوند. اما منظور از تعزیرات منصوص شرعی چیست؟ در این مقاله با مفهوم تعزیرات منصوص شرعی آشنا می شویم.

منظور از تعزیرات منصوص شرعی چیست؟

به موجب نظریه مشورتی قوه قضاییه (نظریه شماره 1406/92/7 مصوب 1396/07/22)، تعزیرات منصوص شرعی به تعزیراتی گفته می شود که در شرع مقدس اسلام برای یک عمل معین، نوع و مقدار کیفر مشخص شده است. بنابراین می توان گفت:

مواردی که به موجب روایات و یا هر دلیل شرعی دیگر، به طور کلی و مطلق برای عملی تعزیر مقرر شده است ولی نوع و مقدار آن معین نگردیده است، تعزیر منصوص شرعی محسوب نمی شود.

اما ممکن است سوال پیش بیاید که تعزیرات منصوص شرع چه تفاوتی با حدود دارند؟

حد مجازاتی است که هم نامش در شرع آمده و هم نوع، میزان و کیفیت آن در شرع مشخص شده است. ماده 15 قانون مجازات اسلامی حد را چنین تعریف می کند:

حد مجازاتی است که موجب، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس، تعیین شده است.

از مجازات های حدی می توان به زنا، شرب خمر، محاربه، سرقت حدی و … اشاره کرد.

• مطالب مرتبط: مقاله زنا چیست

نظریه مشورتی قوه قضاییه خالی از اشکال نیست. چرا که در تعریف تعزیرات منصوص شرعی به تعریف “حدود” نزدیک می گردد. این در حالیست که این دو عنوان با یکدیگر تفاوت دارند.

برخی از فقها معتقدند که تعزیر منصوص شرعی تعزیری است که نام آن و البته نوع و میزان آن در شرع معین شده اما مقدار آن از حد کمتر است. در واقع تعزیر تادیبی است که میزان آن از حد کمتر است.

مجازات تعزیری چیست؟

تعزیر در لغت به معنای تادیب، تنبیه و مجازات کمتر از حد است.

ماده 18 قانون مجازات اسلامی تعزیر را چنین تعریف می کند:

تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعـی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود. دادگاه در صدور حکم تعزیری، با رعایت مقررات قانونی، موارد زیر را مورد توجه قرار میدهد:
الف- انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم
ب- شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیانبار آن
پ- اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم
ت- سوابق و وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تاثیر تعزیر بر وی

اما مجازات تعزیری در یک تقسیم بندی کلی به دو نوع تقسیم می شود:

1- تعزیرات منصوص شرعی:

منظور از این نوع مجازات، عملی است که در شرع حرام اعلام است و بنا بر نظریه مشورتی قوع قضاییه نوع و میزان آن نیز در شرع مشخص شده است. اما میزان آن از طرف کثرت کمتر از حد است. مانند: جرم رابطه نامشروع مادون زنا که موضوع ماده 637 قانون مجازات اسلامی است:

هر گاه زن و مردی که بین آنها علقه زوجیت نباشد، مرتکب روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا از قبیل تقبیل یا مضاجعه ‌شوند، به شلاق تا نود و نه ضربه محکوم خواهند شد و اگر عمل با عنف و اکراه باشد فقط اکراه‌کننده تعزیر می‌شود.

2- تعزیرات غیرمنصوص شرعی:

به مجازات هایی اطلاق می شود که نه نام آن در شرع آمده و نه میزان مجازات آن در شرع مشخص شده است. جرایم مرتبط با رانندگی در جرگه تعزیرات غیرمنصوص شرعی قرار می گیرند:

ماده 714 قانون مجازات اسلامی:

هر گاه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (‌اعم از وسائط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا‌متصدی وسیله موتوری منتهی به قتل غیر عمدی شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم‌محکوم می‌شود.

…

ماده 716 قانون مجازات اسلامی مثال دیگری برای تعزیرات غیرمنصوص شرعی است:

هر گاه یکی از جهات مذکور در ماده (۷۱۴) موجب صدمه بدنی شود که باعث نقصان یا ضعف دائم یکی از منافع یا یکی از اعضای بدن‌ شود و یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم گردد، بدون آن که عضو از کار بیافتد یا باعث وضع حمل زن قبل از موعد طبیعی شود مرتکب به‌حبس از دو ماه تا شش ماه و پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم خواهد شد.

نتیجه گیری مقاله

تعزیرات در یک تقسیم بندی به تعزیرات منصوص شرعی و تعزیرات غیرمنصوص شرعی تقسیم می شود. به موجب نظریه مشورتی قوه قضاییه تعزیرات منصوص شرعی تعزیراتی هستند که در شرع مقدس اسلام برای یک عمل معین، نوع و مقدار کیفر مشخص شده است. بنابراین می توان گفت:

مواردی که به موجب روایات و یا هر دلیل شرعی دیگر، به طور کلی و مطلق برای عملی تعزیر مقرر شده است ولی نوع و مقدار آن معین نگردیده است، تعزیر منصوص شرعی محسوب نمی شود. البته این تعریف از سوی حقوقدانان مورد انتقاد واقع شده است. چرا که در تعریف تعزیرات منصوص شرعی قانون گذار تا حد بسیار زیادی به تعریف حدود نزدیک شده است. اما باید اضافه کرد که تعزیرات منصوص شرعی با حدود متفاوت هستند. در واقع، تعزیرات منصوص شرعی تنبیهاتی هستند که در شرع آمده و نوع و میزان کیفر هم مشخص شده اما میزان آن از حدود کمتر است.

تعزیرات غیرمنصوص شرعی تعزیراتی هستند که شرع مقدس نه نامی از آنها برده و نه مجازات آن ها را تعیین کرده است.

برای دریافت وقت مشاوذه حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.