هبه یکی از عقود معین در قانون مدنی است. این عقد دو طرف دارد: واهب یعنی کسی که مال را به دیگری می بخشد و متهب: کسی که به موجب عقد هبه مالک مال می شود. مالی که مورد بخشش قرار می گیرد نیز عین موهوبه نام دارد. هبه عقدی است که تحت شرایطی واهب یا بخشنده می تواند از آن رجوع نماید. مثلا فرض کنید حسن خودروی خود را به رضا می بخشد. اما پس از مدتی اعلام می کند که از این هبه پشیمان است و از آن رجوع می کند. اگر متهب همچنان به تصرف خود نسبت به عین موهوبه ادامه دهد واهب می تواند دادخواست تایید رجوع از هبه را به طرفیت او طرح نماید. در ادامه این نوشتار پس از آشنایی اجمالی با عقد هبه، یک نمونه دادخواست تایید رجوع از هبه را از باب نمونه ذکر می کنیم.
بررسی اجمالی عقد هبه:
همان طور که در صدر این نوشته بیان کردیم، هبه عقدی است که به موجب آن شخصی مالی از اموال خود را مجانا به دیگری تملیک می کند. آن کسی که صاحب مال است و مال را به دیگری می بخشد واهب و کسی که به موجب عقد هبه مالک مال می شود متهب نام دارد. موضوع را با ذکر یک مثال شفاف می نماییم:
فرض کنید حسن صاحب خودرویی است. او تصمیم می گیرد که خودروی خود را به برادرش رضا هبه کند. اما بعد از مدتی از کرده خود پشیمان می شود و می خواهد از هبه رجوع کند. آیا راهی دارد؟ آیا می تواند آنچه را که به برادر خود بخشیده، پس بگیرد؟ بله. تحت شرایطی امکان رجوع از هبه وجود دارد. در ادامه این نوشتار به موارد رجوع از هبه و دادخواست تایید رجوع از هبه می پردازیم:
آیا عقد هبه همیشه قابل رجوع است؟
خیر. اگر کسی مال خود را به کسی ببخشد در صورت وجود شرایطی می تواند هبه خود را پس بگیرد یا در اصطلاح حقوقی از هبه خود رجوع نماید. در برخی مواقع به هیچ وجه امکان رجوع از هبه وجود ندارد. در برخی شرایط نیز امکان رجوع از هبه وجود دارد و بسته به مورد باید دادخواست رجوع از هبه با تایید رجوع از هبه را طرح کنید. اما مواردی که هبه را غیر قابل رجوع می سازند، عبارتند از:
1- متهب پدر و مادر و واهب اولاد باشد.
یعنی اگر فرزندی مالی را به پدر یا مادر خود ببخشد امکان رجوع از آن وجود ندارد. اما اگر پدر و مادر مالی را به فرزند خود ببخشند می توانند از آن رجوع کنند.
2- عین موهوبه به دیگران منتقل شده باشد.
حال ممکن است این انتقال قهری باشد (مثلا به واسطه فوت متهب) و یا قراردادی. فرض کنید حسن ماشین خود را به رضا هبه می کند و رضا نیز هبه را قبول و قبض می نماید. پس از مدتی رضا فوت می کند و ماشین در دسته ترکه او قرار می گیرد. در اینجا حسن نمی تواند از هبه خود رجوع کند. همچنین ممکن است حسن خودروی خود را به رضا هبه کند و رضا آن را به حجت انتقال دهد. در این صورت نیز امکان رجوع حسن از هبه وجود ندارد. در مثال اول انتقال قهری و در مثال دوم انتقال قراردادی است.
3- متهب فوت کند.
اگر کسی که واهب به او مال را بخشیده است فوت کند دیگر امکان رجوع از هبه توسط واهب وجود ندارد. بنابراین، واهب باید تا زمانی که متهب زنده است از هبه خود رجوع کند.
4- تغییری در عین موهوبه ایجاد شود.
مثلا فرض کنید حسن سنگ گران قیمتی را به رضا هبه می کند. رضا نیز مدت ها روی سنگ کار می کند و از آن مجسمه ای زیبا می سازد. در این حالت، امکان رجوع حسن از هبه وجود ندارد . چون در عین موهوبه تغییراتی ایجاد شده است. لفظ تغییرات در قانون به صورت مطلق به کار برده شده است. بنابراین، شامل هر تغییری اعم از کلی یا جزئی می شود. یعنی اگر حسن ماشین خود را به رضا هبه کند و رضا ماشین را رنگ کند باز هم تغییر در عین موهوبه ایجاد شده و امکان رجوع از واهب سلب می شود.
5- هبه معوض باشد.
در چنین فرضی نیز واهب نمی تواند از هبه خود رجوع کند. مثلا حسن خودروی خود را به رضا هبه می کند و رضا نیز در مقابل موبایل خود را به حسن هبه می کند. چنین هبه ای قابلیت رجوع ندارد. لازم نیست که مالی که به عنوان معوض داده می شود از منظر ارزش دقیقا با عین موهوبه برابری کند.
در تمامی موارد فوق نمی توانید دادخواست تایید رجوع از هبه را طرح کنید.
هبه با شرط عوض چیست؟
مقنن در یک ماده قانونی کوتاه در مورد هبه با شرط عوض توضیح می دهدو به موجب نظر مقنن هبه با شرط عوض، هبه ای است که واهب شرط می کند متهب مالی به عنوان عوض بدهد. دقیقا مشخص نیست منظور قانون گذار چیست و آیا هبه با شرط عوض و هبه معوض متفاوت هستند یا خیر؟ از منظر برخی از صاحبین عقیده در رشته حقوق، هبه با شرط عوض با هبه معوض متفاوت است. این امر در حالی است که عده ای دیگر بر این باورند هر دو یک معنا می دهند. نظر شما در مورد عبارت “هبه با شرط عوض” چیست؟ در قسمت دیدگاه ها نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
نکات مهم عقد هبه:
1- هبه یک عقد عینی است . یعنی علاوه بر ایجاب و قبول، قبض مال توسط متهب نیز شرط است. به گونه ای که اگر متهب مال را قبض نکند عقد هبه محقق نمی شود. به موجب مقرره قانونی، هبه بدون قبض باطل است. البته اگر عین موهوبه در ید متهب باشد نیازی به قبض مجدد متهب نیست. مثلا حسن موبایل خود را در دست رضا به او می بخشد. در اینجا دیگر نیازی به قبض مجدد رضا نیست. چرا که فی الحال مال در دست اوست.
2- گاهی ممکن است واهب طلب خود را به مدیون (متهب) ببخشد. در این صورت حق رجوع وجود ندارد.
3- واهب باید حتما مالک مالی باشد که می بخشد. پس نمی توان مال متعلق به دیگری را بخشید.
4- واهب باید اهلیت داشته باشد. مثلا صغیر، مجنون یا سفیه نمی توانند اموال خود را به دیگران ببخشند.
5- اگر واهب مالی را به صغیر، یا مجنون یا سفیه ببخشد، قبض عین موهوبه با ولی یا قیم آن ها است.
6- چنانچه متهب قبل از قبض عین موهوبه فوت کند عقد هبه باطل است. مثلا حسن خودروی خود را به رضا می بخشد. اما قبل از اینکه رضا خودرو را قبض کند فوت می کند. عقد هبه نیز باطل خواهد شد.
در ادامه این نوشتار به یک نمونه دادخواست تایید رجوع از هبه می پردازیم:
دادخواست تایید رجوع از هبه چه زمانی مطرح می شود؟
این دادخواست زمانی طرح می شود که واهب از هبه خود رجوع می کند و ادله ای برای اثبات رجوع از هبه دارد. اما متهب همچنان متصرف عین موهوبه است. در اینجا واهب می تواند از طریق دادخواست تایید رجوع از هبه اقدام کند.
رسیدگی به دعوای تایید رجوع از هبه در صلاحیت کجاست؟
دادگاه محل اقامت خوانده (متهب) صالح به رسیدگی به این دعوا است.
ادله اثبات دادخواست تایید رجوع از هبه چیست؟
1- سند عادی
2- گواهی گواهان
این دو معتبر ترین ادله اثبات دادخواست تایید رجوع از هبه هستند.
نمونه دادخواست تایید رجوع از هبه:
ریاست محترم شعبه………………….. مجتمع قضایی ……………… شهرستان …………………
با سلام و آرزوی سلامتی؛
احتراما موارد زیر را جهت تشحیذ ذهن حضرت عالی اشعار می دارم:
اینجانب در مورخه ………………… خودروی خود را به همسرم هبه کردم. قبض هبه نیز توسط همسرم انجام شد و عقد هبه به صورت تام و تمام محقق گردید. لیکن پس از مضی مدتی از هبه خود پشیمان شدم و در قالب یک سند عادی دست نویس که به پیوست دادخواست نیز می باشد نوشتم که بنده به عنوان واهب از هبه خود رجوع نمودم. اکنون به رغم اینکه عین موهوبه -یعنی خودرو- موجود است، و هیچ تغییری در آن حادث نشده از استرداد آن به بنده خودداری می ورزد. حالیه با عنایت به موارد فوق الذکر تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر تایید رجوع از هبه از محضر شما عالیجناب را درخواست دارم.
با تقدیم احترام فراوان
نظر شما در خصوص این نوشتار چیست؟ نظرات خود را در قسمت دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید.
خیلی مفید بود…
مرسی، از همراهی تون