در قانون مدنی عنوان ولایت قهری با حضانت و قیمومت متفاوت است. این امر در حالی است که بسیاری از اشخاص در جامعه تصور می کنند این واژه ها با یکدیگر متفاوت نیستند. لیکن هر کدام از این واژه ها بار حقوقی خاص خود را دارند. ولی قهری و یا به تعبیر قانون مدنی ولی خاص طفل، فرزند به “پدر”، “جد پدری” و “وصی منصوب از طرف آنها” اطلاق می شود. ولی قهری در قانون دارای اختیارات و تکلیفی است. در این مقاله با موضوع ولایت قهری، و اینکه ولی قهری کیست و چه حقوق و وظایفی دارد، آشنا می شویم.
ولی قهری کیست؟
باب سوم قانون مدنی، به موضوع ولایت قهری اختصاص دارد. ولی قهری طفل بر اساس قانون پدر و جدر پدری و وصی منصوب از طرف پدر و جد پدری هستند. ماده 1181 قانون مدنی در این خصوص بیان می کند:
هر یک از پدر و جد پدری نسبت به اولاد خود ولایت دارند.
ولایت پدر و جد پدری نسبت به فرزند چگونه است؟آیا آنها ولی قهری طفل هستند؟
نمی توان از مقررات قانون مدنی دریافت که ولایت پدر و جد پدری نسیت به اداره امور فرزند طولی است یا عرضی. اما با در نظر گرفتن کلیات باب سوم به نظر می رسد ولایت پدر و جد پدری در قانون در عرض یکدیگر قرار دارد نه در طول هم.
ولایت پدر و جد پدری در چه اموری اعمال می گردد؟
پدر و جد پدری طفل در کلیه امور مالی طفل حق دخالت دارند. اینجاست که تفاوت ولایت و حضانت مشخص می شود. حضانت موضوعی استکه مربوط به نگهداری جسمانی از طفل است و حق و تکلیف ابوین است. اما ولایت قهری مربوط به اداره امور مالی طفل است.
در چه مواردی به جای ولی قهری قیم برای اداره اموال طفل تعیین می گردد؟
اگر ولی قهری طفل محجور شود دادستان برای اداره امور طفل قیم تعیین می کند. فرض کنید الف طفلی 7 ساله است که پدر بزرگ پدری او فوت کرده است. بنابراین، تنها ولی قهری الف، پدر اوست. متاسفانه پدر الف در اثر سانحه ای مجنون یا سفیه می شود. در این حالت، دادستان برای اداره اموال طفل قیم تعیین می کند.
همچنین در صورتی که ولی قهری رعایت غبطه و مصلحت طفل را ننماید، دادستان برای اداره امور طفل، قیم تعیین می کند.
ولی خاص طفل کیست و تفاوت آن با ولی قهری فرزند چیست؟
عنوان ولی خاص در ماده 1194 قانون مدنی آمده است. این ماده چنین مقرر می نماید:
پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنان ولی خاص طفل نامیده شود.
با توجه به مفاد این ماده به نظر می رسد تفاوتی میان عنوان ولی قهری و ولی خاص نیست. تنها موردی که در این ماده ذکر شده است، وصی است. وصی نیز در کنار پدر و جد پدری طفل به عنوان ولی خاص می تواند عهده دار اداره امور مالی طفل باشد.
موارد عزل ولی قهری چیست؟
در صورتی که در نزد دادگاه اثبات گردد که ولی قهری رعایت مصلحت و غبطه مولی علیه (فرزند) را نمی کند، از سوی دادگاه عزل می گردد و قیم برای طفل تعیین می شود.
چنانچه ولی قهری محجور شود تکلیف ولایت قهری او چه خواهد شد؟
در صورت اثبات حجر ولی قهری، سمت ولایت قهری از او سلب و ساقط می گردد. مثلا اگر ولی قهری مجنون یا سفیه شود سمت ولایت قهری از او سلب می شود.
بررسی یک پرونده حقوقی:
شوهری همسر خود را به قتل می رساند. زوجین دارای یک فرزند صغیر نیز بوده اند. در این صورت پدر بزرگ پدری طفل، که پدر قاتل است سمت ولایت قهری طفل را عهده دار می شود و می تواند تقاضای قصاص یا دیه و یا گذشت نماید (نظریه مشورتی شماره 7/1151 مورخ 1387/03/01).
در چه شرایطی در کنار ولی قهری امین نیز منصوب می گردد؟ امین در کنار ولی قهری کیست؟
1- اگر ولی قهری به واسطه کبر سن و یا بیماری نتواند امور فرزند را اداره کند.
2- اگر ولی قهری به واسطه غیبت یا حبس و یا هر عنوان دیگری نتواند به امور مولی علیه رسیدگی کند.
3- اگر عدم امانت ولی قهری در نزد دادگاه اثبات شود.
حدود اختیارات وصی به موجب قانون چیست؟
1- رسیدگی به امور مالی طفل
2- اداره امور مالی طفل
3- تعیین وصی برای طفل به منظور رسیدگی به انجام امور او برای دوران پس از مرگ پدر یا جد پدری.
نکته: به جز پدر یا جد پدری هیچ شخص دیگر حق تعییت وصی بر طفل را ندارد. پس مادر نمی تواند برای طفل وصی مشخص کند.
نتیجه گیری مقاله
در نوشتار فوق به دنبال پاسخ به این سوال بودیم که ولی قهری کیست؟ برای پاسخ به سوال ولی قهری کیست ابتدا باید با مفهوم ولی قهری و مقررات آن در قانون مدنی آشنا می شدیم.
ولایت قهری عنوانی جدا از حضانت و قیمومت در قانون مدنی است.و ولایت قهری انحصار به پدر و جد پدری و وصی منصوب از جانب جد پدری دارد. ولی قهری عهده دار اداره امو رمالی طفل است و در این راستا باید مصلحت و غبطه مولی علیه را رعایت کند. چنانچه ولی قهری محجور شود، سمت ولایت قهری از او سلب و ساقط خواهد شد. همچنین پدر و جد پدری ولی قهری فرزندان خود هستند. اما پس از رسیدن به سن رشد ولایت قهری پدر و جد پدری از بین می رود. بنابراین، اگر فرزند دچار جنون یا سفه شود، برای او قیم تعیین می گردد و پدر و یا جد پدری نمی توانند به سمت ولایت قهری اموال فرزند را اداره کنند. مگر در حالتی که جنون یا سفه فرزند متصل به دوران صغر و کودکی او باشد که در این حالت همچنان عنوان ولایت قهری پدر و جد پدری باقیست.
مفهوم ولی قهری را باید از عنوان قیم یا قیمومت جدا کرد. قیم یک نماینده قضایی که برای اداره امور محجور در صورتی که ولی قهری نباشد تعیین می شود. برای آشنایی بیشتر با مفهوم قیم و قیمومت مقاله زیر را بخوانید:
نظر خود را در مورد نوشتار “ولی قهری کیست” به ما بگویید. در قسمت دیدگاه ها نقطه نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.