نفقه دادن به خویشاوندان یکی از مباحث مهم در قانون مدنی است. زمانی که موضوع نفقه مطرح می شود بحث نفقه به زوجه به ذهن می آید. اما نفقه اقارب موضوعی جدا از نفقه زوجه است. شرایط و ضوابط نفقه اقارب با زوجه متفاوت است. اما آیا نفقه دادن به اقارب یا خویشاوندان اجباری است؟ در چه مواردی فرد منفق مجبور است به خویشاوندان خود نفقه بدهد؟ در مقاله زیر به موضوع نفقه دادن به خویشاوندان می پردازیم.
نفقه اقارب یعنی چه؟ نفقه دادن به خویشاوندان
منظور از اقارب در قانون مدنی خویشاوندان است. خویشاوندان در یک تقسیم بندی کلی به خویشاوندان نسبی و سببی تقسیم میشود. منظور از خویشاوندان سببی همان زوجه است و منظور از خویشاوندان نسبی کسانی است که با فرد رابطه خونی دارند. قبلا گفتیم به محض وقوع عقد نکاح پرداخت نفقه زن بر عهده مرد است. اگر مرد نفقه زن را پرداخت نکند زن می تواند به دلیل ترک انفاق از مرد شکایت کند.
اما پرداخت نفقه در مورد اقارب نسبی چگونه است؟ در واقع، سوال این است به چه کسی نفقه تعلق میگیرد؟
به موجب قانون، خویشاوندانی مستحق نفقه هستندکه نتوانند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم کنند.
حال سوال دیگر این است که چه کسی الزام دارد که نفقه اقارب خود را بپردازد؟
کسی ملزم است که نفقه اقارب خود را بپردازد که تمکن مالی مکفی را داشته باشد و خود از منظر شرایط زندگی در مضیقه باشد.
نکته: برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.
افراد واجب النفقه چه کسانی هستند؟
1- اولاد:
به موجب قانون پدر مکلف است که نفقه فرزندان خود را بپردازد. اگر پدر قادر به پرداخت نفقه فرزندان خود نبود یا در قید حیات نباشد، جد پدری موظف به پرداخت نفقه است. در حالتی که جد پدری نباشد و یا توانایی پرداخت نفقه را نداشته باشد مادر مکلف به پرداخت نفقه است. اگر مادر هم نباشد و یا توانایی برای پرداخت نفقه نداشته باشد، اجداد و جدات (مادربزرگ) مادری با هم و بالسویه نفقه را پرداخت می کنند. نفقه دادن به خویشاوندان
2- پدر و مادر:
اولاد موظف هستند در صورت تمکن و دارایی نفقه پدر و مادر خود را در صورتی که ناتوان از اداره امور معیشت خود باشند پرداخت کنند.
حال اگر یک نفر هم پدر واجب النفقه و هم اولاد واجب النفقه داشته باشد تکلیف چیست؟
فرض کنید الف فردی است که پدرش به عنوان یک فرد ناتوان واجب النفقه است (خط عمومی صعودی). از سوی دیگر، فرزندان الف نیز ناتوان از اداره امور زندگی خود هستند (خط عمومی نزولی). در چنین فرضی الف مکلف است ابتدا نفقه اولاد خود را بدهد. به همین دلیل گفته می شود که اقارب در خط عمومی نزولی بر اقارب بر خط عمومی صعودی اولویت دارند.نفقه دادن به خویشاوندان
3- زوجه
نفقه زوجه در عقد نکاح دایم بر عهده مرد است. در واقع، به محض وقوع عقد نکاح مرد مکلف است نفقه همسر خود را بپردازد.
نکته: به موجب قانون ما، اقارب در خط افقی ملزم به پرداخت نفقه نیستند. به عنوان مثال برادر الزامی به پرداخت نفقه به برادر خود ندارد.
نفقه اقارب شامل چه مواردی است؟
ماده 1204 قانون مدنی در این خصوص بیان می کند: نفقه دادن به خویشاوندان
نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.
مقایسه نفقه زوجه و نفقه اقارب:
1- زوجه بر خلاف اقارب می تواند برای نفقه ایام گذشته خود نیز طرح دعوا کند. فرض کنید الف و ب زن و شوهر هستند. اما الف به مدت شش ماه است که از پرداخت نفقه به ب خودداری می کند. در این صورت الف می تواند برای نفقه ایام گذشته خود نیز اقدام کند. اما برای اقارب چنین امکانی وجود ندارد.
ماده 1206 بیان می کند:
زوجه در هر حال می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوی نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتازه بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر زن مقدم بر غرما خواهد بود، ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه نمایند.
2- در صورت بودن زوجه و چندین واجب النفقه دیگر زوجه بر سایرین اولویت دارد.
ماده 1203 مقرر می کند:
در صورت بودن زوجه و یک یا چند نفر واجب‌النفقه دیگر زوجه مقدم بر سایرین خواهد بود.
نتیجه گیری مقاله
نفقه اقارب موضوعی نسبتا مبتلابه است که افراد بسیاری با آن در مراجع دادگستری مواجه هستند. وقتی صحبت از نفقه می کنیم تنها نفقه زوجه نیست. بلکه نفقه اقارب نسبی نیز مطرح می شود. نفقه اقارب در خط عمودی صعودی و نزولی قابل طرح است. نفقه فرزندان و یا نوادگان در نفقه عمومی نزولی قرار می گیرد. اما نفقه پدر و مادر و اجداد و جدات در خط عمودی صعودی قرار می گیرد. نفقه زوجه بر نفقه سایر خویشاوندان نسبی برتری دارد. توضیح آنکه اگر فردی زوجه و چندین فرد واجب النفقه دیگر داشته باشد زوجه بر سایرین ارجح است. همچنین زوجه می تواند برای نفقه ایام گذشته خود اقدام کند. اما اقارب چنین حقی را ندارند.
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.
