زمانی که زوج و زوجه از یکدیگر جدا می شوند ممکن است یکی از طرفین (یا زوج یا زوجه) دچار عسرت و تنگدستی شود. این موضوع در مورد زن مهم تر و برجسته تر است. ولی قانون گذار آن را برای هر دو طرف در نظر می گیرد. در این صورت دادگاه مقرری ماهیانه برای زوج یا زوجه تعیین می کند. البته برای دریافت مقرری ماهیانه یکی از اصحاب دعوا باید آن را درخواست کند و شرایطی که قانون گذار در قانون حمایت خانواده بیان می کند وجود داشته باشد. در ادامه این مقاله به بیان شرایط مقرری ماهیانه برای زوج یا زوجه می پردازیم.
ماهیت مقرری ماهیانه برای زوج یا زوجه:
ماده 11 قانون حمایت خانواده مصوب سال 1353 این نهاد را در نظر گرفته است. چگونه؟ زوج یا زوجه ممکن است پس از طلاق دچار حالت عسرت و تنگ دستی شوند و یا مشکلات مالی برای آن ها حادث شود. راه حل این قضیه چیست؟ قانون گذار در قانون حمایت خانواده بیان می کند که این احتمال وجود دارد که یکی از طرفین به طرف دیگر مقرری ماهیانه بپردازد. در مورد زوج این مسئله کمتر رایج است. اما در مورد زوجه این مسئله بزرگتر و مهم تر است. اما این طور نیست که هر یک از طرفین تحت هر شرایطی بخواهند مقرری ماهیانه دریافت کنند. باید شرایط توسط قاضی احراز شود تا مقرری ماهیانه از سوی زوج به زوجه یا برعکس برقرار شود.
شرایط دریافت مقرری ماهیانه برای زوج یا زوجه چیست؟
چنانچه طلاق مستند به سوء رفتار یا قصور یکی از طرفین (زوج یا زوج) باشد دادگاه با در نظر گرفتن شرایطی همچون وضع، سن طرف، و مدت زمان زناشویی، مبلغی را به عنوان مقرری ماهیانه تعیین می کند.
اگر زوج یا زوجه مقرری ماهیانه را دریافت کند آیا در صورت ازدواج همچنان این مقرری برقرار است؟
خیر. در فرضی که شخص به دلیل فشار مالی و عسر ت و تنگ دستی مقرری ماهیانه دریافت می کند و مجددا ازدواج کند، و از حالت عسرت و تنگ دستی خارج شود، محکوم علیه دیگر مکلف به پرداخت مقرری ماهیانه نیست. همچنین اگر طرفی که به موجب حکم دادگاه محکوم به پرداخت مقرری ماهیانه شود، دچار عسرت و تنگ دستی گردد، دیگر لازم نیست مقرری ماهیانه پرداخت کند.
چنانچه یکی از طرفین دچار بیماری یا جنون باشد، آیا باز هم مقرری اهیانه به او تعلق می گیرد؟
فرض کنید زوج بیماری صعب العلاجی همچون سرطان دارد و نمی تواند هزینه های زندگی خود را تامین کند. اما زوجه شخص متمولی است که از ثروت زیادی برخودار است. در این صورت زوج می تواند از زوجه مقری ماهیانه دریافت کند. مشروط به اینکه بیماری او بعد از عقد حادث شده باشد. در مورد جنون نیز همین قضیه صادق است. البته به شرط اینکه زوج یا زوجه پس از عقد نکاح دچار جنون شده باشند. این مقرری ادامه دارد تا زمانی که بیماری شخص درمان شود و یا جنون او بهبود یابد.
در ادامه این نوشتار به شرایط پرداخت مقرری ماهیانه به زوج یا زوجه می پردازیم:
برای تعلق مقرری ماهیانه به یکی از زوجین چه شرایطی لازم است؟
1- گواهی عدم امکان سازش به درخواست زوج و یا در طلاق توافقی صادر شود.
2- دلیل صدور گواهی عدم امکان سازش سوء رفتار یا قصور یکی از طرفین باشد. البته بیماری صعب العلاج و یا جنون می تواند دلیل صدور گواهی عدم امکان سازش باشد. همان طور که پیش تر گفتیم جنون یا بیماری صعب العلاج باید بعد از عقد حادث شود.
توجه کنید وقتی صحبت از تقصیر یکی از طرفین می کنیم، منظورمان کوتاهی در انجام وظایف است. یعنی شخص باید عملی را انجام دهد اما انجام نمی دهد. یا سوء معاشرت داشته باشد مثلا مرتکب جرمی شود که مغایر شوون خانوادگی باشد. منظور قانون گذار از تقصیر اعم از تقصیر عمدی و غیر عمدی است.
3- طرف مقابل باید درخواست دهد و مقرری ماهیانه را تقاضا کند. بنابراین، دادگاه راسا به پرداخت مقرری ماهیانه حکم نمی دهد. بنابراین، دادگاه زمانی مکلف به پرداخت مقرری ماهیانه از سوی زوج یا زوجه است که طرف، خودش درخواست کرده باشد.
4- عدم بضاعت و تنگ دستی طرف مقابل برای دادگاه احراز شود. صرف ادعای تنگ دستی و عسرت کفایت نمی کند.
ویژگی های مقرری ماهیانه برای زوج یا زوجه چیست؟
1- این مقرری باید متناسب با شان و مدت زندگی زناشویی باشد. یعنی هر چه مدت زندگی زناشویی بیشتر باشد مبلغی که به عنوان مقرری ماهیانه در نظر می گیرند نیز بیشتر است.
2- همان طور که از نام این مقرری پیداست، باید ماهانه از سوی محکوم علیه پرداخت شود.
3- اگر شخص محکوم له درآمد کسب کند مقرری کاهش می یابد. همچنین است اگر محکوم علیه توانایی پرداخت مقرری ماهیانه را نداشته باشد. پس این مقرری تحت شرایطی قابل قطع شدن است.
4- ازدواج محکوم له (کسی که مقرری را دریافت می کند) در قطع مستمری تاثیر گذار است. چرا که احتمال دارد او با ازدواج از حالت عسرت و تنگ دستی خارج شود.
5- اگر مرض یا جنون یکی از زوجین بهبود یابد نیز مقرری قطع خواهد شد. همچنین است اگر محکوم علیه فوت کند. در این صورت نیز مقرری قطع می شود.
ماهیت مقرری ماهیانه برای زوج یا زوجه چیست؟
مقرری ماهیانه چیزی شبیه نفقه است. با این تفاوت که برای پرداخت نفقه زوج پس از وقوع عقد نکاح باید نفقه را بپردازد و زوجه تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد. همچنین در صورت وقوع طلاق (به جزء در طلاق رجعی در مدت عده)، زوج مکلف به پرداخت نفقه به زوج نیست. اما مقرری ماهیانه چنین ویژگی ای ندارد. برخی این نهاد را نوعی جبرات خسارت می دانند. اما باید گفت این نهاد با جبران خسارت نیز متفاوت است. چه اینکه در مورد مقرری ماهیانه برای زوج یا زوجه مدت زمان زندگی زناشویی و شان خانوادگی طرف (زوج یا زوجه) در نظر گرفته می شود. حال آنکه در جبران خسارت، این فاکتورها اهمیتی ندارد. همچنین در جبران خسارت به زیان دیده، بضاعت یا عدم بضاعت او محلی از اعراب ندارد.
در صورتی که در مقرری ماهیانه بضاعت یا عدم بضاعت طرف مقابل نقش اصلی را در تعلق مقرری ماهیانه ایفا می کند. با کمی اغماض می توان گفت ماهیت این نهاد با نفقه سازگار تر است تا جبران خسارت. هر چند اگر بخواهیم به طور دقیق بررسی کنیم، این نهاد شبیه هیچ کدام از نهادهای حقوقی نیست. توجه کنید که مقرری ماهیانه برای زوج با زوجه را با نفقه ایام عده اشتباه نگیرید. چرا که باز هم این دو با هم تفاوت دارد. در ایام عده از آن جایی که مطلقه رجعیه در حکم همسر است، به او نفقه تعلق می گیرد. اما در مقرری ماهیانه چنین مسئله ای به هیچ وجه مطرح نیست.
آیا با تصویب قانون جدید حمایت خانواده این نهاد نیز برچیده شده است؟
خیر. همچنان موادی از قانون حمایت خانواده که مغایر با قانون جدید نیستند همچنان وفق قانون حمایت خانواده مصب 1353 به قوت خود باقی هستند. پس این نهاد نیز به اعتبار خود باقی است. هر چند برای دریافت مقرری ماهیانه نیاز به درخواست و احراز شرایط لازم برای دادگاه است.