حق ارتفاق در کنار حق انتفاع یکی از حقوق مندرج در قانون مدنی است. این حق ضوابط و قوانین خود را در قانون مدنی دارد.معنای حقوقی حق ارتفاق از مفهوم اصطلاحی آن در قانون متفاوت است. در این نوشتار سعی داریم ابتدا با مفهوم حق ارتفاق آشنا شویم و سپس ضوابطی که قانون گذار در قانون آن را برای حق ارتفاق بیان کرده است را بررسی کنیم. اما همان طور که در صدر این نوشتار بیان کردیم، حق ارتفاق با حق انتفاع متفاوت است و بسیاری از اشخاص ممکن است این دو را به جای یکدیگر به کار بندند. در حالی که اینها تفاوت های زیادی با هم دارند که در این نوشتار به بررسی مفهوم حق ارتفاق می پردازیم:
مفهوم حق ارتفاق:
ارتفاق از منظر لغوی به معنای تکیه کردن بر آرنج، از چیزی یاری گرفتن و رفاقت کردن است. در فقه حق ارتفاق عبارت است از حق بهره مندی از مباحات عمومی مانند راه ها، خیابان ها و … اما در اصطلاح قانون مدنی حق ارتفاق حقی است برای شخصی در ملک دیگری. هر چند این تعریف کامل و جامع نیست و شامل حقوقی از قبیل حق رهن و حق مستاجر نسبت به مورد اجاره می شود.
مفهوم دقیق حق ارتفاق از منظر برخی از حقوقدانان:
حق ارتفاق حقی است که به موجب آن صاحب ملکی به اعتبار مالکیت خود می تواند از مالکیت دیگری استفاده کند. مثلا کسی برای آبیاری یا رفتن به ملک خود از ملک دیگری استفاده نماید. توضیح آنکه مثلا شخص الف می خواهد وارد ملک خود شود. او ناگزیر است برای ورود به ملک خود از خانه ی ب عبور کند. در اینجا می توان گفت که برای شخص الف در خانه ی شخص ب حق ارتفاق وجود دارد. در این صورت حتی اگر ب خانه ی خود را به دیگری بفروشد باز هم حق ارتفاق شخص الف از بین نمی رود و او همچنان در ملک ب دارای حق ارتفاق است. نکته مهم دیگر این است که حق ارتفاق در دسته حقوق عینی است و ملکی که نسبت به آن حق ارتفاق وجود دارد مالکیت آن محدود است. البته بهتر است اینطور بگوییم حق ارتفاق از حقوق عینی تبعی است که به تبعیت از ملک وجود دارد.
مصادیق حق ارتفاق چیست؟
حق العبور، حق المجری، حق ناودان، حق پنجره، حق روزنه، حق عدم احداث ساختمان و …
خصوصیات حق ارتفاق چیست؟
پس از بررسی مفهوم حق ارتفاق نوبت به بررسی خصوصیات حق ارتفاق است:
1- حق ارتفاق قائم به ملک است:
حق ارتفاق یک حق عینی است که به اموال غیر منقول مثل زمین و ساختمان اختصاص دارد. معمولا حق ارتفاق در دو زمین متصل به هم به وجود می آید. البته ممکن است بین دو زمین فاصله باشد؛ اما باز هم حق ارتفاق به وجود می آید. نکته مهم این است که تغییر مالکیت زمین تاثیری در حق ارتفاق ندارد.
2- حق ارتفاق تابع ملک و فرع بر مالکیت است:
به این معنا که نمی توان آن را جداگانه به دیگری انتقال داد و همواره با زمین منتقل می شود. بنابراین اگر ملکی کلا یا جزئا به دیگری منتقل شود و برای آن ملک حق الارتفاقی در ملک دیگر یا همان ملک وجود داشته باشد آن حق به حال خود باقی می ماند؛ مگر اینکه خلاف آن تصریح شود. نوع انتقال نیز تاثیری در حق ارتفاق ندارد. (مثلا آنکه انتقال ملک یا زمین از نوع بیع باشد یا اجاره یا هر عقد دیگر).
3- حق ارتفاق یک حق دائمی است:
همانطور که از مفهوم حق ارتفاق آشکار است، این حق یک حق دائمی است. به این معنا که تا زمانی که ملک وجود دارد حق ارتفاق نسبت به آن ملک نیز وجود خواهد داشت.
4- حق ارتفاق قابل تقسیم نیست:
منظور این است که اگر حق ارتفاق در یک ملک وجود داشته باشد و آن ملک میان دو یا چند شریک تقسیم شود، هر کدام از شرکا به نسبت سهم و حصه خود از حق ارتفاق بهره مند می شوند. همچنین، اگر در ملکی حق ارتفاق وجود داشته باشد، این امر مانع از تقسیم ملک مزبور نیست و پس از تقسیم ملک نیز حق ارتفاق ملک به قوت خود باقی خواهد ماند.
5- حق ارتفاق تنها به املاک و اراضی اختصاص دارد:
حق ارتفاق در مورد اموال غیر منقول جاری می شود. بنابراین نسبت به اموال منقول (همچون اتومبیل) حق ارتفاق وجود ندارد. البته باید در نظر داشت که حق ارتفاق با حق حریم تفاوت دارد. حق حریم مربوط به زمین های موات است. اما حق ارتفاق مربوط به ساختمان و زمین است. اما در مقابل برخی از حقوقدانان حق حریم را همان حق ارتفاق می دانند. به نظر می رسد نظر صحیح آن است که حق حریم نوعی حق ارتفاق است که نسبت به زمین های موات و مباح قرار می گیرد.
نتیجه گیری:
حق ارتفاق یکی از حقوق مندرج در قانون مدنی است. مفهوم حق ارتفاق از منظر لغوی به معنای به آرنج تکیه کردن و رفاقت کردن است. اما در منظر حقوقی حقی است که در ملک شخص دیگر برای دیگری وجود دارد. مثل حق عبور، حق پنجره و … همان طور که گفتیم حق ارتفاق دارای ویژگی هایی است که در این نوشتار به آن ها اشاره کردیم: 1- حق ارتفاق قائم به ملک است، 2- حق ارتفاق فرع بر مالکیت زمین است، 3- حق ارتفاق دائمی است 4- حق ارتفاق قابل تقسیم نیست و النهایه حق ارتفاق تنها به املاک و اراضی اختصاص دارد. همچنین، با تغییر کاربری املاک تغییری در حق ارتفاق به وجود نمی آید. نکته مهم دیگر آن است که اگر شخصی که در ملک خود حق ارتفاق برای دیگری ایجاد کرده است، ملک خود را به دیگری بفروشد یا اجاره دهد، حق ارتفاق شخص از بین نخواهد رفت.
در مورد تفاوت حق حریم و حق ارتفاق هم گفتیم که برخی از حقوقدانان معتقدند این دو متفاوت از یکدیگر هستند. اما در مقابل عده ای دیگر از حقوقدانان بر این باورند که حق حریم نوعی از حق ارتفاق اما نسبت به زمین های موات است.
نظر شما در خصوص نوشته ” مفهوم حق ارتفاق چیست”؟ دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.