عقد انتفاع یکی از عقود معین در قانون مدنی است. به این معنا که مقررات آن در قانون مدنی تعیین شده است (ر.ک به مواد 40 الی 54 قانون مدنی). عقد انتفاع زمانی اتفاق میفتد که فردی اجازه انتفاع و بهره مندی از مال خود را به دیگری می دهد. البته در برخی از موارد ممکن است مالی که مورد استفاده و انتفاع قرار می گیرد، مالک خاصی نداشته باشد. عقد انتفاع جزء عقود عینی است. اما عقد انتفاع چیست؟ عینی بودن حق انتفاع به چه معنا است؟ در این مقاله به موضوع حق یا عقد انتفاع و مقررات مطروحه آن در قانون مدنی می پردازیم.
عقد انتفاع چیست؟
عقد یا حق انتفاع حقی است که بر اساس آن یک نفر از مال متعلق به دیگری یا مالی که مالک خاصی ندارد انتفاع و بهره برداری می کند.
حق یا عقد انتفاع به چند دسته قابل تقسیم است؟ عقد انتفاع چیست
حق انتفاع در یک تقسیم بندی کلی به سه دسته تقسیم می شود:
1- حق انتفاع عمری: به این معنا که حق انتفاع برای یک نفر به مدت عمر مالک آن مال یا منتفع (کسی که از مال استفاده می کند) یا شخص ثالث برقرار می شود. فرض کنید الف اجازه انتفاع از مال خود را به ب تا پایان عمر خود (عمر الف) می دهد.
2- حق انتفاع رقبی: منظور حق انتفاعی است که دارای مدت زمان مشخص است. به این معنا که الف حق انتفاع و بهره برداری از مال خود را برای مدت یک سال به ب می دهد.
3- حق انتفاع سکنی: در این نوع حق انتفاع سکونت در مال مورد حق انتفاع مدنظر است. البته سکونت در ملک دیگری می تواند از نوع عمری یا رقبی باشد.
نکته: توجه کنید در بسیاری از مقررات قراردادی، ممکن است طرفین مدت زمان مشخص برای حق انتفاع تعیین نکرده باشند (نه از نوع عمری و نه از نوع رقبی). در این صورت حبس، مطلق است و تا زمان فوت مالک مال خواهد بود.
نکته: عقد انتفاع عقدی جایز است. به این معنا که مالکی که چنین حقی را برای دیگری در نظر گرفته است، هز زمان که بخواهد می تواند رجوع کند.
شرایط حق یا عقد انتفاع چیست؟
1- حق انتفاع فقط زمانی قابلیت برقرار شدن دارد که فرد منتفع موجود باشد.
2- حق انتفاع را می توان برای جنین به تَبَع وجود پدر و مادر برقرار کرد. عقد انتفاع چیست
3- حق انتفاع نسبت به اموال مصرف ناشدنی قابل اجرا است. به عبارت دیگر، حق انتفاع از خوراکی امکان پذیر نیست.
4- حق انتفاع جزء عقود عینی است. به این معنا که قبض شرط صحت عقد انتفاع است. فرض کنید الف حق انتفاع و استفاده از خودروی خود را به مدت 3 ماه به ب می دهد (حق انتفاع از نوع رقبی است). اما برای اینکه حق انتفاع کاملا تحقق پیدا کند علاوه بر ایجاب (پیشنهاد برقراری حق انتفاع از سوی الف) و قبول (قبول و پذیرش حق انتفاع از سوی ب)، قبض یا تسلیم مال به ب نیز شرط صحت عقد انتفاع است. در غیر این صورت حق انتفاع تحقق نیافته است.
وظایف منتفع از مال دیگری چیست؟
1- منتفع نباید در مال مورد استفاده تعدی و تفریط کند.
2- منتفع نباید در استفاده از مال سوء استفاده کند.
3- مخارج انتفاع و بهره مندی از مال بر عهده منتفع است.
4- منتفع باید شرایط مقرر از سوی مالک مال را رعایت کند.
وظایف مالک مال چیست؟
1- مالک باید مال را به قبض منتفع بدهد. عقد انتفاع چیست
2- مخارج نگهداری از مال مورد انتفاع بر عهده مالک است. البته می توان خلاف این موضوع را شرط نمود. فرض کنید الف خودروی خود را برای مدت 3 ماه به ب می دهد و خودرو نیز تسلیم ب می شود (حق انتفاع از نوع رقبی). برای نگهداری از مال هر نوع هزینه ای که باشد مثل هزینه پارکینگ بر عهده مالک است.
حق انتفاع در چه صورت از بین می رود؟
1- همانطور که گفتیم ممکن است حق انتفاع از نوع عمری یا رقبی باشد. بنابراین با انقضاء مدت از بین می رود.
2- اگر مال مورد انتفاع تلف شود، حق انتفاع از بین خواهد رفت.
نکته: مالک می تواند مال خود را به دیگری انتقال دهد و از این منظر مشکلی نیست. اما طرفی که مال به او انتقال پیدا می کند در صورتی که نسبت به این انتقال جاهل باشد می تواند معامله را فسخ کند. فرض کنید الف حق انتفاع از خودروی خود را به ب می دهد. از طرفی الف مال خود را به ج انتقال داده است. در این صورت اگر ج به وجود حق انتفاع جاهل باشد می تواند معامله را فسخ کند. بنابراین، اگر ج عالم باشد که در این معامله حق انتفاع برای ب وجود ندارد، امکان فسخ قرارداد را ندارد. عقد انتفاع چیست
تفاوت حق انتفاع با عقد اجاره چیست؟
1- در عقد اجاره مستاجر مالک منافع می شود. اما در عقد انتفاع، منتفع مالک منافع نمی شود. بلکه صرفا حق استفاده از منافع را دارد.
2- عقد انتفاع یک عقد عینی است که قبض شرط صحت آن است. اما اجاره عقد عینی نیست.
نتیجه گیری مقاله
عقد انتفاع یکی از عقود معین در قانون مدنی است. عقد انتفاع با ایجاب یا پیشنهاد مالک و قبول و پذیرش منتفع و البته قبض مال توسط منتفع محقق می شود. به همین دلیل است که گفته می شود عقد انتفاع یک عقد عینی است. عقد انتفاع می تواند از نوع عمری یا رقبی یا سکنی باشد که هر کدام شرایط ویژه خود را دارند. عقد انتفاع یک عقد جایز است. به این معنا که مالک هر زمان که بخواهد می تواند رجوع کند. همچنین، منتفع باید در استفاده از مال تعدی و تفریط نکند و شرایط مقرر از سوی مالک را رعایت کند. همچنین، مالک می تواند مال مورد انتفاع را به دیگری منتقل کند. این امر خدشه ای به حق انتفاع منتفع وارد نمی کند. اما منتقل الیه حق فسخ قرارداد را خواهد داشت. عقد انتفاع چیست
برای دریافت وقت مشاوره حضوری و تلفنی به صفحه درخواست مشاوره مراجعه کنید.
