وصیت نوعی نوشته از سوی شخصی است که برای زمان بعد از فوت خود تعیین تکلیف می نماید. مثلا مالی را به شخصی به نام موصی له تملیک می کند و یا شخصی به نام وصی را برای انجام امور بعد از فوتش انتخاب می کند. از این رو، در قانون مدنی وصیت به دو نوع وصیت تملیکی و وصیت عهدی تقسیم می شود. البته وصیت از منظر نوع نگارش به وصیت خودنوشت، رسمی و سری نیز قابل تقسیم است. در قانون مدنی وصیت کردن ضوابط و قواعد خاصی دارد. چنانچه شخصی که وصیت می کند(موصی) این شرایط را رعایت نکند، وراث می توانند دادخواست ابطال وصیت نامه را اقامه کنند.
در این نوشتار، ابتدا با مفهوم و انواع وصیت به طور اجمالی آشنا می شویم سپس به یک نمونه دادخواست ابطال وصیت نامه اشاره می کنیم.
وصیت در قانون چند نوع است؟
به موجب قانون وصیت به دو نوع تملیکی و عهدی قابل تقسیم است. وصیت تملیکی برای زمانی است که موصی مالی از اموال خود را به دیگری یا دیگران تملیک می کند. مثلا حسن وصیت می کند که پس از مرگش خانه و ویلای او به رضا برسد. رضا در اینجا موصی له نام دارد. در وصیت تملیکی موصی تنها می تواند تا ثلث اموال خود را وصیت کند. بنابراین، اگر موصی مازاد بر ثلث اموال را وصیت کند نیاز به تنفیذ وراث دارد. حال، اگر موصی بیشتر از ثلث اموال خود را وصیت کند، می توان دادخواست ابطال وصیت نامه را طرح نمود.
نوع دیگری از وصیت، وصیت عهدی است. در وصیت تملیکی بر خلاف وصیت عهدی مالی از اموال متوفی به شخص دیگر تملیک نمی شود. بلکه شخصی به نام وصی موظف می شود پس از فوت موصی، اداره امور او را انجام دهد. مثلا حسن وصیت می کند که پس از فوتش رضا اداره امور دختر صغیرش را بر عهده بگیرد. این نوع وصیت عهدی است.
آیا شخصی به موجب وصیت می تواند یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند؟
خیر. چنین امکانی وجود ندارد. به موجب قانون، هیچ کس نمی تواند ورثه خود را از ارث محروم کند. مثلا اگر حسن وصیت کند که یکی از ورثه او به نام رضا از ارث محروم شود، و الباقی وراث بخواهند این وصیت را ملاک عمل قرار دهند، شخصی که به موجب وصیت از ارث محروم شده می تواند دادخواست ابطال وصیت نامه را اقامه کند. چرا که قانون گذار به صراحت اعلام می کند اگر شخصی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست.
شرایط قبول یا رد وصیت توسط موصی له چیست؟
موصی له همان شخصی است که وصیت تملیکی به نفع او می شود. وقتی موصی به موجب وصیت مالی را به موصی له تملیک می کند موصی له می تواند این وصیت را قبول یا رد کند. اما قانون گذار قوانینی برای اعلام قبول یا رد وصیت قرار می دهد.
1- قبول موصی له قبل از فوت موصی بلا اثر است. چرا که موصی می تواند تا قبل از فوت از وصیت خود رجوع کند.
2- قبول یا رد وصیت باید پس از فوت موصی اتفاق بیفتد. پس اگر موصی له قبل از فوت موصی، وصیت را رد کرد، بعد از فوت موصی می تواند وصیت را قبول کند. اگر بعد از فوت وصیت را قبول کرد دیگر امکان رد کردن آن وجود ندارد.
3- موصی له می تواند نسبت به قسمتی از وصیت، وصیت تملیکی را قبول کند و نسبت به الباقی رد کند. مثلا حسن وصیت می کند که پس از فوتش ماشین و خانه او به رضا برسد. رضا می تواند وصیت را نسبت به خانه قبول کند. اما نسبت به ماشین رد نماید. در این صورت وصیت موصی نسبت به ماشین باطل و بلااثر است.
شرایط قبول و رد وصیت عهدی چگونه است؟
به موجب این وصیت، وصی می تواند مادام که موصی زنده است وصیت را رد کند. اما بعد از فوت موصی امکان رد وصیت از سوی وصی وجود ندارد.
انواع وصیت نامه:
وصیت نامه به سه نوع خودنوشت، رسمی و سری قابل تقسیم است:
1- وصیت نامه خودنوشت:
همان طور که از نام این نوع وصیت نامه بر می آید، توسط خودِ موصی نوشته می شود. بنابراین، برای تنظیم این وصیت، موصی حتما باید سواد داشته باشد. این وصیت نامه حتما باید تاریخ داشته باشد و به دست خط خودِ موصی باشد. همچنین دو شاهد باید ذیل وصیت نامه را امضا نمایند. ممکن است دادخواست ابطال وصیت نامه برای این نوع از وصیت نامه اقامه شود.
2- وصیت نامه رسمی:
وصیتی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود. برای تنظیم این وصیت نامه، موصی می تواند با سواد یا بی سواد باشد. امکان طرح دادخواست ابطال وصیت نامه برای این نوع وصیت وجود ندارد.
3- وصیت نامه سری:
برای تنظیم این نوع از وصیت نامه، موصی حتما باید سواد داشته باشد. این وصیت نامه در اداره ثبت محل اقامت موصی نگهداری می شود. همچنین، امکان طرح دادخواست ابطال وصیت نامه برای این نوع وصیت نامه نیز وجود ندارد.
نکات مهم تنظیم وصیت نامه:
1- همانطور که اشاره کردیم وصیت نامه صرفا تا ثلث اموال متوفی معتبر است. بنابراین اگر شخصی زیاده بر ثلث اموال خود را وصیت کند، بلااثر است مگر اینکه تمامی وراث آن را تنفیذ نمایند.
2- اگر شخصی در زمانی که قصد خودکشی دارد وصیت کند، وصیت اعتباری ندارد. چرا که شخص در حال خودکشی فاقد قوه تصمیم گیری صحیح است. اما اگر شخص بعد از اقدام به خودکشی زنده بماند، آن وصیت صحیح خواهد بود.
3- اگر شخصی دو یا چند وصیت نامه دارد، آخرین وصیت نامه که نمایانگر آخرین اراده متوفی است معتبر است.
4- وصیت نسبت به یک امر نامشروع باطل است. مثلا حسن نمی تواند وصیت کند که پس از مرگش خانه او تبدیل به قمارخانه گردد.
5- موصی باید در مورد مالی وصیت کند که مالک آن است. بنابراین وصیت نسبت به مال غیر باطل است. مثلا حسن نمی تواند نسبت به خانه رضا وصیت کند. حتی اگر رضا چنین وصیتی را اجازه کند، باز هم این وصیت نامه اعتباری ندارد.
در زیر به دو نمونه دادخواست ابطال وصیت نامه اشاره می کنیم:
1- نمونه یک دادخواست ابطال وصیت نامه
ریاست محترم شعبه ………… مجتمع قضایی ……………… شهرستان …………………..
با سلام؛
احتراما شرح وقایع زیر را خدمت محضر شما معروض می دارم:
مرحوم/ مرحومه ………………….. در مورخه ………………. در اقامتگاه دائمی خود فوت نمودند. گواهی فوت و گواهی حصر وراثت نیز به پیوست دادخواست می باشد. اینجانب / اینجانبان به عنوان ورثه متوفی وصیت نامه ای از ایشان کشف نمودیم که در آن تنها دارایی خود را که یک باب منزل مسکونی واقع در …………………………………… بود به خانم/آقای …………………….. به عنوان موصی له وصیت نمودند. لذا با توجه به تحریر ترکه که از شورای حل اختلاف محل اقامت متوفی اخذ نمودیم و سایر ادله که به پیوست می باشد، و با عنایت به این امر که متوفی مازاد بر ثلث دارایی خود را وصیت نموده است، تقاضای ابطال وصیت نامه مارالذکر را از محضر شما عالیجناب استدعا دارم.
با تقدیم احترامات فراوان
2- نمونه دو دادخواست ابطال وصیت نامه:
ریاست محترم شعبه ………………. دادگاه ………………… شهرستان …………………..
با سلام و احترام؛
موارد زیر را خدمت محضر حضرت عالی عرض می نمایم:
مرحوم/ مرحومه …………………. در مورخه …………………….. در بیمارستان ………………………… فوت نمودند. گواهی حصر وراثت و گواهی فوت نیز به پیوست دادخواست می باشد. پس از چند روز از فوت ایشان خواهران و برادران بنده وصیتی را از ایشان به اینجانب نشان دادند که در آن بنده به عنوان یکی از وراث از ارث محروم گشته ام. نظر به این امر که در ماده 837 قانون مدنی امکان محروم کردن هیچ کدام از ورثه از وصیت وجود ندارد، تقاضای ابطال وصیت نامه پیوستی را از محضر شما عالیجناب استدعا دارم. پیشاپیش از بذل توجه شما سپاسگذارم.
با شایسته ترین احترامات
مدارک مورد نیاز برای دادخواست ابطال وصیت نامه چیست؟
1- گواهی فوت
2- گواهی حصر وراثت
3- تحریر ترکه (بسته به دلیل ابطال دادخواست)
4- مدارک هویتی متقاضی.
نظر شما در خصوص این نوشتار چیست؟ آیا تا به حال دادخواست ابطال وصیت نامه اقامه کردید؟ در قسمت دیدگاه ها نظرات خود را برای ما به اشتراک بگذارید.
اگر وصیت کننده محجور باشه هم این دادخواست قابل طرحه؟
بله دوست عزیز