یکی از انواع خیاراتی که قانون گذار در قانون مدنی برشمرده است خیار تبعض صفقه است. شاید اسم این خیار کمی دشوار باشد و شاید از شنیدن این نام بترسید. اما باید گفت این خیار یکی از ساده ترین اختیاراتی است که قانون گذتار در قانون مدنی برای فسخ قرارداد در نظر می گیرد. اما نباید فراموش کر که این خیار در عین سادگی قواعد و شرایط خاصی برای اعمال دارد که اگر شرایط مهیا نباشند امکان فسخ به استناد این خیار برای شما وجود ندارد. از این رو، در این نوشتار قصد داریم با خیار تبعض صفقه، شرایط اعمال ان و آثار آن بیشتر آشنا شویم. تا پایان این نوشته با ما همراه باشید.
منظور از خیار تبعض صفقه چیست؟
تبعض در لغت به معنای بعض بعض شدن و یا تجزیه شدن است. صفقه نیز به معنای دست به هم زدن است. البته مجازا به معنای معامله نیز به کار برده می شود. چرا که در قدیم چنین مرسوم بود که طرفین وقتی می خواستند معامله با هم انجام دهند با یکدیگر دست می دادند.
اما در حقوق خیار تبعض صفقه چه زمانی محقق می شود؟
خیار تبعض صفقه زمانی محقق می شود که بعد از عقد آشکار شود قرارداد نسبت به جزئی از معامله باطل است. ماده 441 قانون مدنی در تعریف خیار تبعض صفقه چنین می گوید: خیار تبعض صفقه زمانی حاصل می شود که عقد نسبت به بعضی از مبیع به جهتی باطل باشد. در این صورت مشتری می تواند بیع را فسخ کند و یا نسبت به قسمتی از بیع واقع شده آن را قبول کند و نسبت به قسمتی که مبیع باطل بوده ثمن را مسترد کند.
برای درک بهتر این خیار عجیب و غریب باید مثالی در این خصوص ذکر کنیم:
فرض کنید الف و ب در ملکی شریک هستند. سه دانگ ملک متعلق به الف و سه دانگ ان متعلق به ب است. اما الف کل ملک را به ج می فروشد. این بیع نسبت به سه دانگی که متعلق به الف است صحیح است. اما نسبت به سه دانگ متعلق به ب در صورتی که ب معامله را رد کند باطل است. در اینجا ج به علت تجزیه معامله حق دارد با استناد به خیار تبعض صفقه معامله را فسخ کند.
همان طور که مشاهده می کنید این خیار بر مبنای قاعده لاضرر است. چرا که اگر غیر از این باشد خریدار دچار زیان خواهد شد. این امر در فرضی است که خریدار جاهل به موضوع است.
البته همان طور که در متن ماده صدرالاشاره بیان شد، مشتری راه دیگری نیز دارد که نسبت به سه دانگ که متعلق حق غیر است ثمن را مسترد کند.
اگر مشتری بخواهد ثمن را مسترد کند چه راهی برای محاسبه آن وجود دارد؟
مقنن به این موضوع در ماده 441 اشاره می کند. آن قسمت از مبیع که به مالکیت مشتری قرار گرفته منفردا قیمت می شود و هر نسبتی که بین قیمت مزبور و قیمت کل مبیع پیدا شود به همان نسبت از ثمن را بایع نگه می دارد و بقیه را به مشتری رد می کند. برای درک بهتر موضوع همان مثال فوق را در نظر بگیرید:
فرض کنید قیمت سه دانگ ملمک که مبیع نسبت به آن صحیح بوده چهل میلیون تومان است. قیمت کل ملک نیز صد میلیون تومان است. نسبت چهل میلیون به صد میلیون چهار دهم است. در این صورت بایع باید چهار دهم ثمن معامله را نگه دارد و الباقی را به خریدار پس دهد.
شرایط اعمال خیار تبعض صفقه چیست؟
1- مشتری باید به بطلان یا عدم نفوذ معامله جاهل باشد. چرا که اگر اگاه باشد مشمول قاعده اقدام می شود.
2- خیار تبعض صفقه نسبت به عین کلی نیز اعمال می شود. پس این تفکر که خیار تبعض صفقه متعلق به عین معین است، اشتباه می باشد. مثلا خریداری تصمیم می گیرد تعدادی اتومبیل با مارک و برند مخصوص خریداری کند که بخشی از آن ها دارای دنده اتومات باشند و بخشی نیز دنده ای باشند. اما بعد از عقد معلوم می شود که تولید آن خودرو با دنده اتومات متوقف شده است. اینجا مشتری می تواند با استناد به خیار تبعض صفقه قرارداد را فسخ کند.
3- خیار تبعض صفقه در جایی که بخشی از مبیع به علت فسخ یا انفساخ نیز از عقد خارج می شود نیز مصداق پیدا می کند. مثلا فروشنده ای چند دستگاه یخچال را به خریدار می فروشد. خریدار نیز به علت عیب یکی از یخچال ها، معامله را نسبت به آن یخچال معیوب فسخ می کند. در این صورت بایع می تواند به استناد خیار تبعض صفقه کل قرارداد را فسخ کند. البته این امر کمی نظری است و بستگی به نظر قضات دارد.
4- فوریت در خیار تبعض صفقه شرط نیست. بر خلاف خیار تدلیس، عیب، غبن، وصف و تخلف از رویت که باید به وفریت اعلام شوند. در غیر این صورت حق اعمال کننده خیار ساقط می شود.
5- در صورتی که قصد اعلام فسخ بر اساس خیار تبعض صفقه یا هر خیار دیگری را دارید حتما طرف مقابل را با ارسال یک اظهارنامه آگاه کنید.
نتیجه گیری:
خیار تبعض صفقه یکی از اقسام خیارات مندرج در قانون است که به استناد آن می توان معامله را فسخ کرد. همان طور که گفتیم این خیار در جایی اعمال می شود که معامله نسبت به بخشی از مبیع باطل یا قابل فسخ و یا منفسخ باشد. در این صورت طرف مقابل برای جلوگیری از زیان حق دارد این خیار را اعمال کند. همان طور که فوقا اشاره کردیم فوریت در این نوع از خیار راه ندارد و مشتری هر زمان می تواند حق خو را اعمال کند. البته وفق قوانین و مقررات مشتری باید نسبت به بطلان معامله جاهل باشد؛ وگرنه حق فسخ آن را بر اساس قاعده اقدام ندارد.
نظر شما در خصوص این نوشتار چیست؟ در قسمت دیدگاه ها نظرات خود را برای ما به اشتراک بگذارید.