واتیکان یا سریر مقدس در نظام حقوق بین الملل دارای وضعیتی خاص است که در شهر رم ایتالیا واقع شده و دارای یک رهبر و حاکم مذهبی به نام پاپ است. واتیکان یا سریر مقدس جمعیت زیادی را به خود اختصاص نداده است. اکثر حقوقدانان و اندیشمندان حقوق بین الملل بر این باورند که واتیکان به معنای دقیق کلمه، کشور نیست. اما در واقعیت این موضوع چگونه است؟ آیا واتیکان کشور است؟ در این نوشتار به بررسی وضعیت حقوقی واتیکان خواهیم پرداخت.
بررسی سابقه تاریخی واتیکان
حوالی قرن نهم میلادی و در زمانی که کلیسا به نهایت قدرت خود رسید، تصمیم بر آن شد که رژیمی تحت عنوان “دولتهای کلیسایی” تشکیل شود. به این معنا که نظامی باشد، که بر اساس آن تمامی کشورهای اروپای غربی تابع فرمان کلیسای کاتولیک قرار بگیرند. در آن زمان به کلیسای کاتولیک موقعیتی همچون یک کشور داده شد و رئیس آن نیز پاپ تعیین گردید. اما رفته رفته، در طول تاریخ به ویژه با انعقاد معاهده وستفالی (معاهده مربوط به پایان جنگ های 30 ساله مذهبی در اروپا)، قدرت از پاپ گرفته شد. سپس در تاریخ 31 دسامبر 1870 قانون تضمیناتِ ایتالیا، انحلال کلیسای کاتولیک را اعلام کرد. اما بعدها کشور ایتالیا به سمت و سوی انعقاد معاهده “لاتران” با پاپ کشیده شد. آیا واتیکان کشور است
مفاد موافقتنامه لاتران
بر اساس موافقت نامه لاتران، دولت ایتالیا وضعیت حقوقی خاصی برای واتیکان در نظر گرفت. مفادِ موافقت نامه لاتران به شرح زیر است:
1- داشتن و در نظر گرفتن محدوده جغرافیایی برای پاپ به منظور حکومت پاپ. مساحت جغرافیایی در نظر گرفته شده برای پاپ 44 هکتار است که ملک شخصی پاپ محسوب می شود. آیا واتیکان کشور است
2- دولت ایتالیا حق مداخله در امور پاپ را ندارد.
3- دیپلماتهای واتیکان یا سریر مقدس از مصونیت دیپلماتیک برخودارند.
4- پاپ به عنوان حاکم دولت- شهر واتیکان شناخته شد.
5- واتیکان حق اعطای تابعیتِ سریر مقدس به کارکنان خود را دارد.
6- ارائه خدمات عمومی، پلیس و دادگستری در واتیکان بر عهده کشور ایتالیا است. (این بند، دقیقا بندی است که مانع از اعطای ویژگیهای یک کشور به واتیکان یا سریر مقدس می شود. چه اینکه اگر واتیکان یک کشور به معنای دقیق و کامل کلمه بود ارائه خدماتی همچون خدمات عمومی، دادگستری و پلیس را نیز باید خود عهده دار می شد نه دولت ایتالیا). آیا واتیکان کشور است
حال، با توجه به آنچه در فوق گفته شد: آیا واتیکان کشور است
1- آیا واتیکان کشور است؟
امروزه، به موجب موافقت نامه لاتران، واتیکان از بسیاری از امیتازات یک کشور برخودار است. اما همانطور که گفته شد به نظر نمی رسد به معنای دقیق کلمه یک کشور یا یک دولت باشد. کشور ایتالیا بیش از هر چیز برای تداوم قدرت مذهبی پاپ این اختیار را برای او در نظر گرفته است. نه اینکه قرار باشد واتیکان به عنوان یک کشور در داخل کشور دیگر قرار گرفته باشد. این امر از منظر حقوق بین الملل نشدنی است.
2- مزایا و امتیازات پاپ در محدوده واتیکان یا سریر مقدس چیست؟
امتیازات پاپ در محدوده واتیکان را می توان به شرح زیر نام برد:
1- حق برقراری روابط دیپلملتیک با بقیه کشورها و قائل شدن حق مصونیت دیپلماتیک برای کارمندان خود.
2- حق اعطای تابعیتِ سریر مقدس به کارمندان خود.
3- حق انعقاد معاهدات دو جانبه به نام کنکوردا با سایر کشورها. معاهدات کنکوردا به هیچ وجه جنبه حقوقی ندارند. در واقع، این نوع معاهدات، قراردادهایی هستند که میان پاپ به عنوان حاکم سریر مقدس یا واتیکان و روسای سایر کشورها بسته می شود. محتوای این معاهدات مذهبی است. می توان گفت پاپ به منظور حفظ منافع خود در سایر کشورها اقدام به انعقاد معاهدات کنکوردا با سایر کشورها می نماید.
3- نکات مهم در مورد وضعیت کشور واتیکان یا سریر مقدس: آیا واتیکان کشور است
1- با توجه به آنچه در فوق گفته شد، پاپ در واتیکان از استقلال و حاکمیت نسبی برخودار است.
2- جمعیت دولت- شهر واتیکان چیزی حدود 1000 نفر می باشد.
3- واتیکان نزد سازمان های بین المللی از ناظر دائمی برای خود برخودار است (همچون سایر کشورها).
〈برگرفته از کتاب محمدرضا ضیایی بیگدلی، نوبت چاپ سی و چهارم〉
این نوشته توسط شقایق گلزار کارشناس ارشد حقوق بین الملل از دانشگاه تهران نگارش یافته است.
